تبیین هستی‌شناسانه عالم اوسط در اندیشه کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی

تاریخ علم نگرش حال محور به فلسفه علم، آن را صرفا ناظر بر علوم جدید مانند فیزیک و زیست شناسی می پندارد و بخش بزرگی از معرفت بشری مانند کیمیا را که در علم کنونی جایی ندارند، نادیده می گیرد. این مقاله تلاش دارد با پرهیز از چنین نگرشی، به بررسی هستی شناسانه ماهیت علم کیمیا نزد حسن بن زاهد کرمانی، کیمیاگر ایرانی سده هشتم هجری بپردازد. آثار حسن بن زاهد، حاوی ساختاری قوی و اندیشه ای منسجم در باب کیمیاست. تعریف کیمیا به عنوان عالم اوسط در اندیشه او نقش محوری دارد و مهم تر آنکه کاربست این مفهوم که کیمیا عالم اوسط است شالوده نظام کیمیایی وی قرار گرفته است. ما در این نوشتار، ابتدا با بهره جستن از شواهدی از حکمت اسلامی، خارج از اندیشه حسن بن زاهد، در چند و چون عالم اوسط بودن کیمیا تامل نموده ایم و آنگاه با رویکرد هرمنوتیکی به متن آثار حسن بن زاهد، چهار دلیلی را که وی خود بر عالم اوسط بودن کیمیا اقامه کرده است، تشریح کرده ایم. همچنین در این مقاله نشان داده ایم که وجه وساطت کیمیا به عنوان عالم اوسط، تشابه و تناظر بین عوالم سه گانه است و این تشابه و تناظر بر محمل عناصر چهارگانه و خواص آنها استوار شده است.