کلام سلبی نزد دیونیسیوس مجعول

یکی از موضوعات مهم فلسفه دین بحث از زبان دین و کلامی است که با آن می‌توان از خداوند سخن گفت. طرح این موضوع در کتب کلامی و عرفانی به دورانی بسیار پیش از طرح آن در فلسفه دین نوین باز می‌گردد. دیونیسیوس مجعول از جمله متقدمانی است که بحث زبان دین را بسیار نظام‌مند در مجموعه آثار خود مطرح کرده است. دیونیسیوس در سخن گفتن از خداوند و توصیف او کلام سلبی را به کلام ایجابی ترجیح می‌دهد. به عقیده دیونیسیوس زبان سلبی، زبان معقولات است و انسان زمانی که در سیر و سلوک معنوی و معرفتی خود به مرتبه معقولات برسد خداوند را با زبان سلب ستایش خواهد کرد. می‌توان گفت کلام سلبی که دیونیسیوس از آن سخن می‌گوید به مرتبه خاصی از معرفت انسان مربوط می‌شود. او زبان سلب را نه به ذات خداوند، بلکه به تجلیات معقول خداوند نسبت می‌دهد. دیونیسیوس تجلیات معقول و غیبی خداوند را با اصطلاحاتی مانند «مافوق وجود» می‌ستاید. از نظر او، سزاوار نیست چیزی که مافوق و فراتر از هستی است با زبان هستی ستایش شود. به همین دلیل کلام سلبی بهترین زبان در توصیف خداوند است.