شریعت و طریقت در انجیل توماس و عرفان اسلامی

یکی از متون مهم کتابخانه نجع حمادی انجیل غیررسمی توماس است که از زمان کشف، به جهت اهمیتش در شناخت آموزه‌های اصیل مسیحیت، توجّه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. لزوم اجرای ظاهری اعمال دینی (شریعت) و باطن آن (طریقت) از جمله موضوعاتی است که در انجیل توماس و در قالب گفتگوها یا مَثَل‌های کوتاه مورد اشاره قرار گرفته است. در این انجیل غیررسمی، رفتارهای مزوّرانه فریسیان و سنّت‌های تقلیدی ایشان مورد انتقاد قرار می‌گیرد و عیسی شاگردان را به تصحیح نیّت و انجام با حضور قلب احکام و اعمال شرعی ترغیب می‌کند. بنابر بعضی روایات اسلامی، امور دینی به «شریعت» که قوانین شرع و «طریقت» که حیات معنوی و احوال مومنین است، تقسیم شده است و بر این اساس صوفیه، به عنوان حاملان معنوی اسلام، حقیقت دین را دربرگیرنده هر دو بُعد شریعت و طریقت و آنها را دو روی یک سکه‌ و گسست‌ناپذیر می‌دانند و به سالک توصیه می‌کنند که در هر مرحله‌ای از سلوک در عین پایبندی به شرع، اسیر صورت و غافل از معنى نشوند و علاوه بر اجرای احکام شرعی، به باطن آنها نیز توجه داشته باشند.