آموزه بدهی‌ستوه و امام در سنّت بودایی مهایانه و تشیع اثنی‌عشری

مفهوم انسان‎آرمانی در بودایی مهایانه و تشیع اثنی‌عشری دارای اهمیت است. انسان‎‌آرمانی مهایانه، «بدهی‌ستوه» است که مسیر بوداگی و اشراق خود را با بیداردلی «بدهی‌چیتَّه» آغاز و با عهد و سوگند برای رهایی خود و همة موجودات ذی‌شعور، قدم در مسیر سلوک گذاشته و با طی طریق در منازل «بهومی‌»های دهگانه موانع و حجاب‌ها «کِلِشَه‌ها» را کنار نهاده و در هر منزل کمال «پارمیتا» متناظر با آن منزل را کسب می‌نماید. بدهی‌ستوه در آخرین مرتبه سلوک می‌تواند به ‎رهایی غایی «نیروانه» بپیوندد اما به‎دلیل مهرورزی «کَرونا» بی‌منتهای خود از ورود به ‎آن خودداری و در دایرة تناسخ «سنساره» باقی می‌ماند تا از سایر موجودات دستگیری کند. کامل‏ترین مصادیق انسان‎آرمانی در تشیع، پیامبر خاتم و امامان معصوم هستند که از جایگاهی رفیعی برخوردارند. در باور شیعیان، ائمه برگزیدة خدا، آیینة تمام‌نمای حق، واسطه‌ی مُلک و ملکوت، خلیفة‌الله، آراسته به ‎تمامی فضایل بشری و هادی انسان‌ها به‎سوی کمال حقیقی که همان فلاح یا رهایی در سیاق اندیشه اسلامی است، هستند. در این مقاله به‌دنبال شباهت‎ها و تفاوت‎های انسان‌آرمانی در ابعاد مختلف در هر دو سنت دینی هستیم. پژوهش حاضر نشان می‌دهد باور به ‎بدهی‌ستوه و امام در سنت بودایی و شیعی به‌رغم وجود تفاوت‎هایی در مبانی، دارای شباهت‎های قابل‌توجهی در ویژگی‎ها و کارکرد هستند که مقایسه آن‎ها را معنادار می‌سازد؛ عصمت، علم بی‌منتها، قدرت‎های اعجازآمیز، نقش و هدایت تکوینی و تشریعی و مرجعیت خواسته‌ها و توسلات مردم از جمله این همانندی‌ها است.

the teachings of bodhisattva and imam in mahayana buddhism and twelver shi’ism

the concept of the ideal human being is an important concept in all religions, especially, in mahayana buddhism and twelver shi’ism. the mahayana ideal human is “bodhisattva” who begins his path of enlightenment with the awakening of “bodhicitta” and steps on the path of spiritual journey with a covenant and oath for liberating himself as well as all intelligent beings. after passing mystical states or bhumis, he removes the veils and obstacles and, in each state, acquires the perfection (paramita) corresponding to that state. in the last state, bodhisattva can join the ultimate liberation, “nirvana”, however due to his infinite kindness and compassion, “karuna”, refuses to enter it and remains in the circle of reincarnation, “samsara”, to help other beings. the most perfect examples of the ideal human being in shi’ism are the prophet and the infallible imams, who have a special and great position in shi’ism. according to the shi’ite tradition, the imams are the mirrors of the truth, the mediators of heaven, the caliphs of allah on earth and adorned with all human virtues. they can lead human beings to true perfection and divine knowledge. despite the differences of buddhist and shi’ite traditions, beliefs in bodhisattva and imam have significant similarities in features and functions that make their comparison meaningful. infallibility, infinite knowledge, miraculous powers, developmental and canonical role in guidance, and being the sources for the appeals of the people are among these similarities.