بررسی تطبیقی اتهام فنا علیه عین‌القضات همدانی و مایستر اکهارت

مقاله حاضر به بررسی اتّحاد با خداوند به‌عنوان یکی از اتهامات عین‌القضات همدانی و اکهارت می‌پردازد. مخالفان، قاضی را بواسطه اعتقاد به فنا مدعی نبوت خواندند. بسیاری از باورهای اکهارت از قبیل تصویر الهی موجود در نفس، ویژگی نامخلوق نفس، ولادت پسر، این‌همانی انسان کامل با پسر و اتّحاد با پدر، مقدمه یا نتیجه فنا هستند و از سوی پاپ بدعت‌آمیز خوانده شدند. پرسش آنست که آیا با وجود تفاوت بنیادین مسیحیت و اسلام اتهام فنا علیه این دو یکسان است؟ نحوه دفاع آنها در برابر این اتهام چیست و تا چه حد از یکدیگر متفاوتست؟ عین‌القضات تصوف را علم باطن و دارای الفاظی خاص می‌داند که طهارت درون شرط راهیابی بدان است. اکهارت هم بتفصیل به مقدمات و ملزومات فنا پرداخته و می‌کوشد وفاداری خود به راست دینی مسیحی را اثبات کند. در تفکر هر دو، خداوند جایگاه محوری در حصول اتّحاد دارد. فنای موردنظر قاضی نتیجه صعود انسان است و فنای اکهارت حاصل نزول خداوند. قاضی با تاکید بر فنای ذاتی از درجات فنا در تصوف سخن می‌گوید. تنها فنای ذاتی است که در اندیشه اکهارت نظیر دارد و با تبتّل وصف می‌شود. هر دو متاله از استعاره و تمثیل برای بیان حقیقت فنا سود می‌برند و در مواردی بسیار به یکدیگر نزدیک می‌شوند.

union with god, common charge of ayn al-quzat hamidani and meister eckhart

this article consecrate on fana (“annihilation”) and union with god as most important belief and charge of ayn al-quzat hamidani and meister eckhart. because of this ayn al-quzat is accused to claim of prophethood but he defended himself against this charge in his book. many of eckhart’s thoughts like the image of god in the soul, the birth of the son in the soul, detachment, union of good man with son are preliminaries or results of union with god and all of them were seen by christian authorities as heretics. the question is whether, despite the fundamental differences between christianity and islam, the charge of heresy against the two is the same? how do they defend themselves against this accusation and how different are they from each other? ayn al-quzat consider sufism to be an esoteric science that purity is the condition for access to it. eckhart also deals in detail with the preliminaries and requirements of union with god. in both minds, god is central to unity. ayn al-quzat’s annihilation is the result of man’s ascension but eckhart’s union is the result of god’s revelation. both mystics use metaphors and allegories to express the truth of doom, and in many cases come very close to each other.