اندیشه‌های عرفانی–اخلاقی ابن‌پاقودا و غزالی با تاکید بر دو اثر الهدایه الی فرائض‌القلوب و احیاء علوم‌الدین

هدف مقاله حاضر بررسی اندیشه های عرفانی اخلاقیِ بحیا بن‌یوسف ابن‌پاقودا و ابوحامد محمد غزالی با تمرکز بر دو کتاب احیاء علوم الدین و الهدایه الی فرائض القلوب است. در این مقاله می کوشیم تا مولفه ها و مضامین مشترکِ اندیشه‌های عرفانی اخلاقی بحیا ابن‌پاقودا و غزالی را در دو سنت عرفانیِ اسلام و یهود، بازخوانی کنیم. بر اساس مطالعه ی دو اثر، شباهت هایی زیادی میان اندیشه ی عرفانیاخلاقی غزالی و ابن‌پاقودا وجود دارد، به‌نحوی که اگرچه شاید نتوان اثر ابن‌‌پاقودا را تقلیدی از منظومه فکری و کتاب غزالی دانست، اما میزان نزدیکیِ اندیشه‌های‌شان در حوزه ی عرفان و اخلاق، قابل‌توجه است. اندیشه ی ابن‌پاقودا در کتاب الهدایه، که شاید بتوان تاثیراتی از اندیشه اخوان‌الصفا و فلوطین را در آن یافت، بر اهمیت روحانیت و تقوای درونی به‌عنوان انگیزه‌های اساسی هر نوع رفتار دینی و اخلاقی تاکید می کند که او آن ها را «وظایف قلبی» می نامد. این نوع اندیشه ی عرفانیاخلاقی با تفکر عرفا و اهل تصوف در عالم اسلام به خصوص غزالی دارای وجوه مشترک بسیاری است. لذا، بررسی دو اثر، نشان دهنده ی این است که اخلاقیات هردو رنگ و بویی از جنس تصوفِ مبتنی بر زهد را دارا است.

Mystical and Moral thoughts of Ibn Paquda and Ghazali according to their Works: Duties of the Heart and The Revival of the Religious Sciences

The purpose of the present investigation is a comparative study of the mystical reflections and ethical thoughts of the Qazali and Bahya according to their books: The Revival of the Religious Sciences and Duties of the Heart. The pivotal question is what mystical, theological and ethical thoughts can one emerge from the works of Bahya and Qazali? The results shows a significant similarities between the structure of Qazali’s and Bahya theological and mystical thoughts. Although we could not assume that Bahya’s work is entirely an imitation of Qazali’s mystical poems and books, it somehow echoes Qazali’s teachings. Bahya describes the religious acts as the Duties of The Heart, and these are consisted of the internal piety and fullfledged adherence to the religious master. There are some traces of   Ikhvān alSāfā and Plotinus in his writings. Thus Bahya’s thoughts has so many similarities with Muslims’ mystics and specially Sufis.