تبدّل و تحوّل صفت «حرص» از دیدگاه آثار تعلیمی صوفیه تا سدۀ نهم هجری

این پژوهش به تحلیل صفت حرص از منظر مراتب سیر و سلوک در مهم‌ترین آثار تعلیمی صوفیه تا قرن نهم هجری می‌پردازد. این بررسی که با روشی توصیفی-تحلیلی نگارش یافته، نشان می‌دهد که صفت حرص، در هر یک از مراتب سه‌گانۀ سلوک، رویکرد متفاوتی داشته و دچار تبدّل و تحوّل محتوایی شده است، چنان‌که در مرتبۀ نخست سلوک (فرق)، حرص به عنوان صفتی منفی شناخته می‌شود، لذا اقتضای این مرتبه ایجاب می‌کند تا سالک رویکردی کوشش‌مدارانه در پرهیز از حرص داشته باشد. در مرتبۀ دوم (فنا)، جذبۀ الهی، سالک را از وجود مجازی و همۀ صفاتش فانی می‌سازد. بنابراین، صفت رذیلۀ حرص در این مرتبه به سبب فنای عارف، از او زدوده ‌می‌شود؛ اما در مرتبۀ سوم (بقا)، عارف مظهر اسما و صفات الهی می‌گردد؛ لذا حرص در او به شکل ایجابی، اما تحوّل‌یافته، نمود می‌یابد. این صفت که در عاشق پس از قرب به معشوق ظاهر می‌گردد، به حرص و اشتیاق عاشق بر درجات بالاتری از قرب و وصال معشوق تعبیر می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد باوجود تناسب سخنان بیشتر عارفان از حرص با مرتبۀ فرق، سخنان برخی‌شان از حرص، با احکام مرتبۀ فنا و بقا نیز هم‌پوشانی دارد.

Transformation of the Attribute of Greed According to the Sufis’ Educational Works up to the 9th Century AH

This research analyzes the attribute of greed according to the Sufis’ educational works up to the 9th century AH. This study is a descriptiveanalytical one, shows that greed undergoes content change in three levels of behavior. In the first stage of mystical journey (farq, &difference&), greed is recognized as a negative attribute. Therefore, this level requires that the seeker has a diligent and prudent approach in avoiding greed. In the second stage of mystical journey (fanā’, &annihilation&) because of the divine ecstasy the seeker’s self becomes empty of all mundane attributes. Therefore, in this stage, due to this mystical annihilation, the inferior attribute (greed) becomes despair. In the third stage (baqā’, &survival&), the mystic becomes the manifestation of the divine attributes. Greed in this stage, becomes a positive attribute. So greed interprets as the lover yearning to his beloved. Our findings show that although the Sufis’ educational works are mainly against the greed, some of their words promote it as a positive attribute in the final stage of mystical journey.