اسطوره‌های بنیادین در باور یارسان (اهل‌حق)

یارسان آیینی بنیان نهاده شده توسط سلطان صحاک برزنجه ای در سدۀ 8 ق است که پیروان آن را می توان در بخش هایی از کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان، آذربایجان، مازندران و عراق یافت. این کیش باورها و آیین های ویژه ای دارد که در عین برخی شباهت ها، آن را از دیگر سنت های دینی متمایز می کند. اسطوره های مربوط به خداشناسی، آفرینش و انسان شناسی یارسان را می توان آیینۀ تمام نمای باورهای کلی این آیین در مورد خدا، جهان و انسان دانست و مفاهیمی هم‌چون ذات، تجلّی، دونادون را در آن ها جست. بر اساس این اسطوره‌ها، خداوند در عین یگانگی، پیوندی نزدیک و ناگسستنی با فرشتگان و انسان دارد که وجود آموزه ی دون به دون و ظهور ذات ها را در این آیین توجیه می کند. از سوی دیگر، خداوند با کمک فرشتگان به آفرینش جهان می پردازد که نه تنها پیوند میان خداوند و جهان را روشن می کند، بلکه چگونگی پیدایش برخی باورها و مناسک یارسان هم‌چون نیایش، قربانی و نواختن تنبور را نیز توضیح می‌دهد. برخی اسطوره های یارسان آمیخته‌ای از اسطوره های دینی پیش از خود هستند و برخی دیگر ویژه ی این آیین، و از این نقطه نظر بدیع‌اند. بررسی چیستی این اساطیر و جایگاه آن ها در باور یارسان با توجه به فراوانی کتب مقدّس این آیین موسوم به دفترهای کلام، و وجود پاره‌ای اختلاف نظرها در میان برخی بزرگان و پژوهشگران یارسان، می تواند ما را به شناخت عمیق تر باورها و پیوند آن ها با مناسک این آیین رهنمون کند. در این نوشتار آموزه هایی هم‌چون خداشناسی، جهان شناسی، فرشته شناسی و انسان‌شناسی با تاکید بر اسطوره های مربوط به آن ها بررسی می شود.

Fundamental Myths in Yārsān’s (Ahl-e haq’s) Belief

Soltan Ṣahāk has founded Yārsān (Ahli haq) in 14th century C.E. and Yārsān’s followers have expanded in parts of Kermanshah, Kurdestan, Hamedan, Lurestan, Azarbaijan, Mazandaran and Iraq. There are both theoretical and practical elements in Yārsāni tradition which are reflected in its rich mythology so one can trace Yārsāni theology, cosmology and anthropology in their myths. According to these myths, although God is transcendent, He has a close connection with men and angels. This ideas justifies their belief in God’s incarnations (dunādun). God with the aid of angels creates the world and this idea on the one hand clarifies the relationship between God and angles and, on the other hand, is a source for several Yārsāni rituals such as Tanbourplaying and their cult of sacrifice. Some of Yārsāni myths have their roots in more ancient myths. However, by studying Yārsāni myths one can acquire a deeper understanding about their beliefs and rituals. This article tries to survey Yārsāni theology, cosmology, angelology and anthropology according to their myths.