مروری بر آموزۀ «خلیفة اللّه» در اسلام

تلقی انسان به عنوان «خلیفة اللّه فی ‌الارض» امروزه به عنوان آموزۀ مسلمی پذیرفته شده است؛ اما در قرآن کریم چنین اصطلاحی ذکر نشده و واژه «خلیفة» دو بار در قرآن ذکر شده است. معنای اصلی واژه «خلیفة» جانشینی و جایگزینی فرد حاضر به جای شخص غائب است و به نظر می‌رسد که مقصود قرآن از به کار بردن این واژه و مشتقات آن همین معنا بوده است؛ و «خلیفة اللّه» دارای معنای متناقضی است؛ زیرا خدای حاضر و حاکم بر جهان که در قرآن کریم توصیف گردیده است، غائب نمی‌باشد که جانشین داشته باشد. از سوی دیگر بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که این اصطلاح در زمان پیامبر اسلام و اصحاب ایشان مقبولیّت نداشته است و از کاربرد آن پرهیز می‌کرده‌اند، ولی به تدریج شاید به دلایل سیاسی توسط خلفای اموی و عباسی در ادبیات سیاسی آن روزگار کاربرد و رسمیّت یافت و از حوزه سیاسی به حوزه‌های تفسیری، عرفانی، فلسفی و کلامی وارد گردید و انسان به عنوان خلیفه خداوند در زمین قلمداد گردید. این مقاله در پی بررسی و نقد معنای واژه «خلیفة» می‌باشد.

Review of the “Caliph Allah” Doctrine in Islam

Considering Human as “Caliph of God on the earth” is now accepted as a Muslim doctrine; however, in the Holy Quran, this term is not mentioned and the term “caliphate” is mentioned twice in the Qur’an. The main meaning of the word &Khalifa& is the succession and replacement of the present person to the absent person, and it seems that the purpose of the Quran was to use this term and derivatives of that meaning, and “the caliph of Allah” has a contradictory meaning, because God The present and the ruler of the world, described in the Holy Qur’an, is not absent from being replaced. On the other hand, historical studies show that this term was not accepted by the Prophet Muhammad and his companions, but gradually, perhaps for political reasons, it was used by the Umayyad and Abbasid caliphs in the political literature of that time. The political sphere entered into the fields of commentary, mysticism, philosophy and theology, and human beings were considered as the caliph of the Lord in the earth. This article seeks to examine and critique the meaning of the term “caliphate”.