بررسی واکنش مقاومت نسبت به بیماری زنگ زرد (puccinia striiformis f.sp. tritici) در ارقام تجاری و لاین‌های امیدبخش گندم (نامزد معرفی به‌عنوان رقم تجاری)

زنگ‌ زرد با عامل قارچی (puccinia striiformis f. sp. tritici) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های‌ گندم و تهدید بسیار جدی برای تولید محصول گندم در سراسر جهان از جمله ایران می‌باشد. مدیریت تلفیقی با استفاده از روش‌های کنترلی به‌زراعی، شیمیایی و مقاومت‌های ژنتیکی (تهیه ارقام مقاوم) کارآمدترین روش کنترل این بیماری محسوب می‌شود. شناسایی منابع مقاومت در سطوح مختلف ژنتیکی ژرم‌پلاسم گندم در برنامه‌های به‌نژادی گندم در سطح ملی برای ایجاد مقاومت‌های ژنتیکی موثر و توارث پذیر نسبت به این بیماری، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. به‌منظور شناسایی منابع مقاومت موثر و پایدار نسبت به نژادهای بیمارگر زنگ زرد، واکنش مقاومت 41 رقم تجاری و 45 لاین امیدبخش‌ گندم (از چهار اقلیم کشور) به‌همراه رقم حساس بولانی (به‌عنوان شاهد) در مراحل گیاهچه‌ای با دو نژاد‌‌ زنگ زرد از کلکسیون واحد پاتولوژی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه و نهال و بذر کرج با پرآزاری بالا و پایین (به‌ترتیب 174e191a+, yr27و 6e134a+, yr27) و گیاه بالغ (ایستگاه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل (مغان)) بررسی شدند. ژن‌های مقاومت yr1، yr5، yr10، yr15، yr24، yrsu و yrsp از جمله ژن‌های مقاومت موثر در برابر نژادهای زنگ زرد بودند. براساس نتایج حدود 56 درصد ارقام تجاری گندم دارای واکنش مقاومت قابل قبول و حدود 44 درصد ارقام فاقد واکنش مقاومت موثر بودند (دارای واکنش نیمه حساسیت تا حساسیت). همچنین حدود 87 درصد لاین‌های امیدبخش گندم دارای واکنش مقاومت قابل قبول و حدود 13 درصد لاین‌ها فاقد واکنش مقاومت موثر بودند. اختلاف در نتایج سالیانه می‌تواند به‌دلیل وجود اختلاف و تغییر در فراوانی و پرآزاری جمعیت‌ عوامل بیماری‌زای غالب در منطقه و نیز شرایط محیطی تاثیرگذار در طی دو سال باشد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مقاومت‌های ژنتیکی توارث پذیر قابل قبولی هم در بیشتر ارقام تجاری که هم‌اکنون در سطح وسیع کشت و کار می‌شوند و هم در لاین‌های کاندید برای معرفی به‌عنوان رقم تجاری جدید گندم، وجود دارند. از ارقام و لاین های مقاوم شناسایی شده در این تحقیق می‌توان در برنامه‌های به‌نژادی تهیه ارقام گندم مقاوم به زنگ زرد، به‌عنوان منابع مقاومت استفاده نمود.

investigating the reaction of resistance to stripe rust disease (puccinia striiformis f. sp. tritici) in commercial cultivars and promising wheat lines (candidate to be introduced as a commercial cultivar)

background and objectivesyellow or stripe rust caused by the fungal pathogen puccinia striiformis f. sp. tritici is one of wheat’s most prevalent diseases. it poses a significant threat to wheat production worldwide, including in iran. diseases are considered one of the most significant biological challenges that can reduce wheat performance by up to 20% globally. given the total wheat production, this incurs an economic impact of several hundred million dollars. annual losses caused by rust diseases in wheat are estimated to reach up to 50 million tons worldwide. integrated management using agronomic and chemical control methods and genetic resistance (developing resistant cultivars) is considered the most effective strategy for controlling this disease. identifying sources of resistance at various genetic levels within wheat germplasm is crucial in national wheat breeding programs for establishing effective and heritable genetic resistance against this disease.materials and methodstwo distinct races with high and low virulence were obtained from the yellow rust pathogen collection of the pathology unit at the seed and plant improvement institute for phenotypic screening of resistance in wheat cultivars and promising lines at the seedling stage (under greenhouse conditions). the elimination of urediniospores from other rust species was achieved through several rounds of purification on the susceptible bolani cultivar using the rub in method. to identify effective and stable resistance sources against yellow rust pathogen races, the resistance reaction of 41 commercial cultivars and 45 promising wheat lines (from four climatic regions of the country), along with the sensitive cultivar bolani (as a control), was evaluated at the seedling stage against two yellow rust races from the pathogen collection of the pathology unit at the seed and plant improvement institute in karaj, with high and low aggressiveness (174e191a+, yr27 and 6e134a+, yr27), and at the adult plant stage in the research station of the ardabil (moghan) agricultural and natural resources research and education center.resultsin the 2023 and 2024 growing seasons, the climatic conditions in the moghan plain were highly conducive to the emergence and spread of yellow rust disease. the weather was characterized by cool temperatures ranging from 8 to 17 degrees celsius and high relative humidity from late march to mid may. during the 2024 growing season, the prevalence of yellow rust disease was notably more severe in various regions of the country, particularly in the northern areas. the resistance genes yr1, yr5, yr10, yr15, yr24, yrsu, and yrsp were identified as effective resistance genes against the yellow rust races. the results indicated that approximately 56% of the commercial wheat cultivars exhibited acceptable resistance reactions, while about 44% lacked effective resistance (showing intermediate to susceptible reactions). furthermore, around 87% of the promising wheat lines displayed acceptable resistance reactions, whereas about 13% lacked effective resistance. the yearly variation in results could be attributed to differences in the abundance and virulence of dominant pathogen populations in the region, and environmental conditions affecting the two years.discussionthe findings of this study indicate that heritable genetic resistances are present in most of the commercial cultivars currently cultivated extensively and in the lines nominated for introduction as new commercial wheat cultivars. in the present study, the number of wheat cultivars and promising lines exhibiting resistance to yellow rust races was greater than those showing susceptibility and intermediate susceptibility. this indicates that effective resistance genes have been incorporated into the new wheat lines within breeding programs. new wheat lines must possess high yield potential and desirable agronomic traits and demonstrate acceptable levels of resistance to the most significant wheat diseases, particularly rusts, to be introduced as commercial cultivars. if they do not possess such resistance, they should be discarded, as environmental conditions during the growing season can favor rust pathogen activity, especially yellow rust, leading to significant yield losses. the identified resistant cultivars and lines from this research can be utilized in breeding programs to develop wheat cultivars resistant to yellow rust.