پهنه‌بندی سلامت حوزه ‌آبخیز فورگ خراسان جنوبی با رویکرد مدل مفهومی psr

امروزه حوزه های آبخیز سالم از نقش مهم و تاثیرگذاری بر زندگی جوامع انسانی و غیرانسانی برخوردار هستند و با بهبود شرایط حوزه های آبخیز، علاوه بر جلوگیری از هدررفت منابع آب ‌و خاک، زندگی جوامع وابسته نیز ارتقاء پیدا می کند. برای بهبود شرایط ابتدا باید منابع موجود ارزیابی شوند. بنابراین، انتخاب روشی مناسب و کمّی‌نمودن میزان سلامت حوزه آبخیز، راه حلی مناسب می باشد. بر این اساس، در این پژوهش، سلامت حوزه ‌آبخیز فورگ شهرستان درمیان با رویکرد مدل مفهومی فشار، وضعیت و پاسخ (psr) مورد ارزیابی قرار گرفت. ابتدا مشکلات حوزه ‌آبخیز فورگ بر اساس مطالعات کتابخانه ای و بازدید، تعیین، و سپس متغیرهای مختلف موثر بر سلامت آبخیز تعیین و کمّی سازی شد. قبل از اجرای مدل مفهومی فشار، وضعیت و پاسخ، برای کاهش خطا با استفاده از آزمون vif، متغیرهای دارای همبستگی حذف شد. در آخر، با توجه به متغیر باقی‌مانده شاخص های فشار، وضعیت، پاسخ و سلامت حوزه ‌آبخیز فورگ تعیین شد. نتایج ارزیابی سلامت آبخیز حوزه فورگ نشان داد شاخص های فشار و وضعیت، به‌ترتیب، با مقادیر متوسط 0.61، 0.67 در طبقه نسبتاً سالم و شاخص پاسخ با ارزش 0.43 در طبقه متوسط قرار گرفته اند. برهمکنش فشارها و وضعیت‌های رخ داده سبب شده تا اراضی کشاورزی رهاشده به دلایل مهاجرت از منطقه و کاهش دبی و تعداد منابع آبی افزایش یابد و باعث ایجاد بیش‌ترین تغییرات سلامت آبخیز شوند، به طوری که زیرحوضه شماره 22 در شاخص پاسخ در طبقه ناسالم قرار گرفت. شاخص کل سلامت با مقدار 0.57 در طبقه متوسط سلامت قرار گرفته است. با وجود قرار گرفتن در شرایط متوسط سلامت باید یادآور بود که بر اساس شرایط اقلیمی و کمبود منابع آب این طبقه بسیار شکننده است. برای حفظ وضعیت موجود و همچنین افزایش میزان سلامت و عملکرد آن بر اساس متغیرهای تاثیرگذار در هر زیر حوزه آبخیز باید اقدامات مدیریتی و اجرایی مناسب صورت پذیرد.

health zoning of south khorasan forg watershed using psr conceptual model approach

the lives of both human and non-human societies are greatly impacted by healthy watersheds today. improving watershed conditions can improve the lives of dependent communities, in addition to preventing the waste of water and soil resources. to improve the conditions, it is necessary to evaluate the available resources and choose a suitable method to quantify the health of the watershed. the psr conceptual model approach was used to evaluate the health of the forg watershed of the madan city in this research. the fog watershed’s health was determined by determining various variables after visiting it and identifying its problems. subsequently, these variables were measured. in order to eliminate correlation between different variables, the vif test was used to determine and remove correlated variables before implementing the psr conceptual model. at the end, according to the remaining variables, pressure indicators, condition, response, and health of the forg watershed were determined. according to the watershed health assessment of forg basin, the pressure index falls within the range of 0.44 to 0.79. the condition index is in the range of 0.49 to 0.80, the response index is in the range of 0.20 to 0.69 and the heat index is in the range varies from 0.45 to 0.69. the pressure, condition, and response indicators have average values of 0.61, 0.67, and 0.43, respectively, and are classified as healthy and average. with a value of 0.57, the total health index falls under the average health category. the results indicate that the fog watershed is in a healthy state. to maintain the current situation and improve its health and performance, it is necessary to take proper management and executive actions, taking into account the influencing variables in each subwatershed.