مقایسه دو روش فازی و شاخص ترکیبی بیابان‌زایی (idi) در ارزیابی شدت بیابان‌زایی در شهرستان تربت‌حیدریه استان خراسان رضوی با تاکید بر شاخص‌های پوشش گیاهی

در این پژوهش به مقایسه ی کارآیی دو روش فازی و شاخص ترکیبی بیابان‌زایی در شهرستان تربت‌حیدریه استان خراسان‌رضوی در تعیین بیابان‌زایی پرداخته شده است. در این راستا، شاخص‌ ارتقاءیافته ی پوشش گیاهی، شاخص وضعیت پوشش گیاهی، شاخص شوری، شاخص ترکیبی خشکسالی، شاخص وضعیت دمایی برای سال‌های 2000 و 2020 میلادی استفاده‌شده است. اطلاعات این شاخص‌ها با دو روش بیشینه-کمینه و روش فازی هنجارسازی شده و با روش سلسله‌ مراتبی (ahp) وزن متناسبی به آنها اختصاص داده شد. سرانجام با روش ترکیب وزنی و شاخص تلفیقی بیابان‌زایی نقشه ی شدت بیابان‌زایی در منطقه تعیین شد. نتایج نشان داد که در روش فازی 45 درصد (1676 کیلومترمربع) از منطقه دچار بیابان‌زایی شدید و خیلی شدید است ولی درعین‌حال، عمده سطح منطقه یعنی 55 درصد (2048 کیلومترمربع) شدت خفیف و متوسط داشته‌اند. در مقام مقایسه، در شاخص تلفیقی بیابان‌زایی هیچ سطحی از منطقه در کلاس خیلی شدید قرار ندارد ولی درعین‌حال، کلاس شدید 67 درصد (2496 کیلومترمربع از منطقه را پوشش داده است. بر این ‌اساس، اگرچه دو روش فازی و شاخص تلفیقی بیابان‌زایی عمده ی منطقه را در خطر بیابان‌زایی طبقه‌بندی کرده‌اند، اما این طبقه‌بندی در روش فازی به‌شدت سخت‌گیرانه‌تر از شاخص تلفیقی بیابان‌زایی بوده است. درعین‌حال، شاخص تلفیقی بیابان‌زایی نیز تمایل به بیش‌تخمینی شرایط بیابان‌زایی دارد. مقایسه صورت‌گرفته بین داده‌های میدانی اندازه‌گیری شده و مقادیر مشابه در نقشه‌های به‌دست‌آمده نشان از تطابق بیشتر شاخص تلفیقی بیابان‌زایی (شاخص کاپا 0.73) در برابر روش فازی (شاخص کاپا 0.54) بوده است. بنابراین می‌توان گفت که شاخص تلفیقی بیابان‌زایی اگرچه کارایی بالاتری داشته ولی هم‌زمان دچار بیش‌تخمینی بیابان‌زایی در منطقه شده است. این روش برای ارزیابی بیابان‌زایی در منطقه در برابر روش فازی پیشنهاد می‌گردد. نتایج این تحقیق برای مدیران اراضی در زمینه ی ارزیابی روند بیابان‌زایی و برنامه‌ریزی برای مقابله با این پدیده مفید خواهد بود.

comparison of fuzzy method and integrated desertification index (idi) in assessing the intensity of desertification in torbat-e-heydariyeh of khorasan razavi province with emphasis on vegetation indices

in this study, the efficiency of two fuzzy methods and the integrated desertification index in torbat-e-heydariyeh, khorasan razavi province, have been compared using enhanced vegetation indices, vegetation condition index, salinity index, synthetized drought index, and temperature index for 2000 and 2020. the indices were normalized using maximum-minimum and fuzzy methods and weighted by analytical hierarchical method (ahp). next, by weighted overlay combination and idi method, the intensity of desertification was determined. the results showed that in the fuzzy method, 45% (1676 km2) of the region suffers from severe and very severe desertification, and a major section (ie 55%, 2048 sq. km) has mild and moderate intensity. in comparison, in the idi method, no area fell into the very severe class, but at the same time, 67% (2496 km2) of the total area fell into the extreme class. accordingly, although the two methods have classified the area at risk of desertification, but this classification in the fuzzy method has been much stricter than the idi method. the idi method tends to overestimate desertification conditions. the comparison between the measured field data and similar values ​​in the obtained maps showed that the idi method (kappa index of 0.73) was more compatible with the ground truth than the fuzzy method (kappa index of 0.54). therefore, it can be concluded that the idi method, although more efficient, has also overestimated the desertification in the region. finally, this method is proposed to evaluate desertification in the region against the fuzzy method.