ارزیابی مورفوفنولوژیکی لاین‌های تریتی‌پایرم اولیه در مقایسه با گندم نان و تریتیکاله در اقلیم گرم و خشک استان یزد

به‌منظور بررسی سیزده لاین نوترکیب کروموزومی تریتی پایرم اولیه هگزاپلوئید، در اقلیم گرم و خشک یزد در مقایسه با پنج لاین امیدبخش تریتیکاله، هفت رقم گندم نان ایرانی و دو رقم گندم نان افغانی در کشت بهاره از نظر برخی خصوصیّات مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه دانشگاه یزد انجام شد. نتایج نشان داد که بین همه ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر تمام صفات، اختلاف معنی داری وجود دارد. در این مطالعه، لاین‌های تریتی پایرم میانگین روز تا رسیدگی فیزیولوژیک بیشتر، اما ارتفاع کمتری نسبت به ارقام گندم نان و تریتیکاله داشتند. علاوه بر این، لاین اوّلیه la(4b/4d)/b تریتی پایرم بیشترین میانگین طول سنبله را نشان داد. در این بررسی باتوجه به نوع کشت و اقلیم مورد مطالعه، اگرچه لاین های تریتی پایرم، بیشترین مقدار را برای طول سنبله به خود اختصاص دادند، اما کمترین مقدار مربوط به صفات تعداد دانه در سنبله و وزن دانه در سنبله را داشتند. بر اساس نتایج تجزیه خوشه‌ای، ژنوتیپ‌ها به چهار گروه تقسیم بندی شدند. در گروه اول، دوازده لاین تریتی‌پایرم قرار داشتند که برای صفت طول سنبله دارای بیشترین میانگین بودند. پنج لاین امیدبخش تریتیکاله، هشت رقم گندم اصلاح شده ایرانی و افغانی نیز در گروه سوم قرار گرفتند. نمودار دو بُعدی حاصل از تجزیه مولفه‌های اصلی نیز نشان داد که دوازده لاین ترتی‌پایرم اولیه هگزاپلوئید، از نظر صفات فنولوژیک نسبت به سایر لاین‌ها و ارقام مورد مطالعه برتری دارند. تجزیه بای‌پلات هم ضمن توجیه 2/82 درصدی تغییرات کل در دو مولفه اول، مشخص نمود که لاین‌های تریتی‌پایرم اولیه هگزاپلوئید ma/b، st/b، la/b و (ka/b)(cr/b)f3 می‌توانند به عنوان لاین‌های برتر برای برخی از صفات اندازه‌گیری شده، در مطالعات آتی استفاده شوند. همچنین براساس نتایج ضریب همبستگی، صفات روز تا ظهور سنبله و رسیدن فیزیولوژیک با دو صفت تعداد و وزن دانه در سنبله ارتباط منفی معنی‌دار و بالایی را نشان داد.

The morphophenological study of primary Tritipyrum lines in comparison with bread wheat and Triticale in arid climate of Yazd province

In order to study of 13 primary chromosomal recombinant lines of hexaploid Tritipyrum in comparison with seven Iranian and two Afghan bread wheat cultivars and five promising triticale lines in hot and arid climate of Yazd as spring planting was carried out as a RCBD design with four replications on the farm of Yazd University. Some morphophenological traits were evaluated. The results showed that there was a significant difference between all studied genotypes in terms of all traits. The results of phenotypic correlation coefficient showed that heading and physiological maturity day had the highest negative and significant correlation with grain number and grain weight per spike. Tritipyrum cultivars with the highest average days to the physiological maturity, due to exposure to high temperatures, had a lower height than bread wheat and Triticale cultivars. La (4B/4D)/b showed the highest mean spike length. According to the type of cultivation and climate studied although Tritipyrum lines had the highest values for spike length, but they had the lowest values for the number of grains per spike and grain weight per spike. The results of principal component analysis showed that the first component determined 73% of the total variance. It can be concluded that the traits of stem elongation, heading, dough development and days to physiological maturity had the greatest impact on diversity. The genotypes studied in this study were classified into four clusters. In the first group, 12 Tritipyrum lines were included. Five Triticale lines and eight bread wheat cultivars were placed in the third group. The two-dimensional graph obtained from principal component analysis showed that the 12 Tritipyrum lines are superior to the other studied lines and cultivars in terms of phenological traits. Bioplate analysis, while explaining 82.2% of the total changes in the first two components, showed that the primary Tritipyrum lines include ma/b، St/b، La/b and (ka/b)(cr/b)f3 can be used as superior lines for some of the measured traits in future studies.