سنجش عوامل موثر در تاب آوری محیطی استفاده از گونه های گیاهی برای توسعه فضاهای سبز شهری در مناطق گرم و خشک (مطالعه موردی: شهر قم)

در حال حاضر گسترش فضاهای سبز پایدار در شهرها بدون ارزیابی عوامل موثر بر میزان تاب‌آوری گونه‌های گیاهی و به کارگیری این یافته‌ها در ارائه الگوی کشت مناسب از گیاهان ناپایداری را در پی دارد. هدف این پژوهش ارزیابی مولفه‌های موثر بر میزان تاب‌آوری گونه‌های گیاهی جهت توسعه فضای سبز شهری قم و ارائه لیستی از گونه‌های گیاهی سازگار با شرایط محیطی خاص و آب و هوای نیمه خشک و بیابانی این شهر بوده است. این تحقیق سعی بر کمی کردن شاخص‌های کیفی خصوصیات گونه‌های گیاهی جهت ارزیابی مقایسه‌ای آنها در ارتباط با معیارهای تاب‌آوری دارد. بدین منظور ابتدا معیارها و زیرمعیارهای تاب‌آوری گیاهان بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و تجربه نگارندگان تعیین شد. سپس با توجه به معیارهای تاب‌آوری گیاهان نسبت به شرایط خاک، آب، شرایط اقلیمی، آلودگی‌های شهری و شرایط اکولوژیک منطقه، گونه‌های گیاهی توسط فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (fahp) و ftopsis مورد ارزیابی و اولویت‌بندی قرار گرفتند. یافته‌های تحقیق نشان داد که از دیدگاه کارشناسان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تاب‌آوری گیاهان در فضای سبز شهر قم به ترتیب اولویت، شامل آّب (0.273)، خاک (0.254)، اقلیم (0.199)، شرایط اکولوژیک (0.180) و آلودگی شهری (0.092) می‌باشند. همچنین مقاومت گیاهان به شوری خاک با امتیاز 0.075، مقاومت به شرایط تبخیر و تعرق با امتیاز 0.069، مقاومت به کمبود آب با امتیاز 0.067، مقاومت به شوری آب با امتیاز 0.067 و مقاومت در برابر عوامل نامساعد محیط با امتیاز 0.063، به عنوان مهم‌ترین زیرمعیارهای تاب‌آوری گیاهان حائز اهمیت شناخته شدند. در نهایت مشخص شد گونه‌های درختی از جمله گزشاهی(tamarix gallica)، پده(populus euphratica)، اکالیپتوس آبی(eucalyptus globules)، عرعر(aianthus altissima)، پسته چینی(pistacia chinensis)، کاج مشهدی(pinus mugo) وکاج سیاه(pinus nigra) با اختصاص ضریب نزدیکی 0.9053، 0.8883، 0.8847، 0.8591، 0.8521، 0.8473 و 0.8415 به عنوان مهمترین گونه‌های گیاهی تاب آور نسبت به شرایط محیطی شهر قم، قابلیت کاربرد گسترده در فضاهای سبز شهری بر اساس امکانات و شرایط هر منطقه از این شهر را دارا می‌باشند.

Evaluation of factors affecting resilience cultivation pattern of urban green spaces for arid land (Case study: Qom city)

Develop of sustainable green spaces in cities will lead to unsustainability, if this development is done without evaluating the factors affecting the resilience of plant species and applying inappropriate planting pattern due to ignore the aforementioned factors. The main purpose of this study is to evaluate factors affecting the resilience of plant species for the development of urban green space in Qom and providing a list of plant species compatible with specific semiarid environmental conditions. This study tries to quantify the qualitative indicators of plant species characteristics to evaluate their comparison in relation to resilience criteria. For this purpose, beforehand the criteria and subcriteria of plant resilience were determined based on related literature and the authors’ experiences. Then, according to the criteria of plant resilience to soil, water, climatic conditions, urban pollution and ecological conditions of the region, plant species is properly evaluated and prioritized by Fuzzy Hierarchical Analysis (FAHP) and FTOPSIS. Consistent findings indicate that from the experts’ point of view, the most crucial factors affecting plant resilience in green space of Qom are, water (0.273), soil (0.254), climate (0.199), Ecological conditions (0.180) and urban pollution (0.092) accordingly. Moreover, plants’ resistance to soil salinity (0.075), resistance to evapotranspiration conditions (0.069), resistance to water shortage (0.067), resistance to water salinity (0.067) and resistance to adverse environmental factors (0.063), were promptly recognized as the most relevant subcriteria of plant resilience. Finally, tree species including Tamarix gallica, Populus euphratica, Eucalyptus globules, Aianthus altissima, Pistacia chinensis, Pinus Mugo and black pine and Pinus nigra are determined as resilient species. The allocated proximity coefficient is 0.90, 0.89, 0.88, 0.86, 0.85, 0.85 and 0.84 respectively. As result, aforementioned species can be widely used in urban green spaces based on the local facilities and conditions of each area of the city.