مقایسه کارایی دو مدل imdpa و esas جهت مدیریت ریسک خطر بیابان‌زایی منطقه عمرانی گناباد در جنوب غربی استان خراسان رضوی

هدف از این تحقیق، مقایسه کارایی دو مدل imdpa و esas در ارزیابی شدت بیابان‌زایی منطقه عمرانی گناباد در جنوب غربی استان خراسان رضوی و مدیریت مبتنی بر ارزیابی ریسک خطر بیابان‌زایی، بر اساس مدل برتر است. پس از جمع‌‌آوری و تحلیل داده‌های اولیه، معیارها و شاخص‌های دو مدل imdpa  و esas  متناسب با شرایط منطقه‌ای و بر اساس واحدهای ژئومورفولوژی، امتیازدهی و شدت بیابان‌زایی محاسبه شد. سپس ارزیابی ریسک خطر، از ترکیب نقشه‌های شدت بیابان‌زایی، عناصر فیزیکی، اقتصادی و زیستی در معرض خطر و آسیب‌پذیری محیطی به دست آمد و خسارت ناشی از توسعه بیابان‌زایی با توجه به هزینه‌های تحمیل‌شده به هر یک از عناصر، برآورد شد. آزمون معنی‌داری مساحت‌ها با آماره کای اسکویر و انطباق نقشه‌ها با حقایق زمینی، با شاخص کاپا انجام گردید. نتایج نشان داد طبق مدل imdpa بیشترین سطح منطقه در کلاس با شدت زیاد بیابان‌زایی و با توزیع فراوانی 54.7 درصد قرار گرفت و دو معیار اقلیم و پوشش‌گیاهی از مهّم‌ترین فاکتورها بوده‌اند. در مدل  esasنیز شدت بیابان‌زایی در سه کلاس خطر طبقه‌بندی شد که بیشترین سطح منطقه مربوط به کلاس بحرانی نوع دوم با توزیع فراوانی 79 درصد بوده و معیار اقلیم و فرسایش بادی نیز بیشترین تاثیر را داشته‌اند. این موضوع بیانگر تاثیر زیاد عوامل طبیعی در روند و توسعه بیابان‌زایی در مناطق خشک جنوب استان خراسان رضوی است. با توجه به بررسی‌های میدانی، نظر کارشناسی و مقدار ضریب کاپای 0.897، مدل esas، به‌عنوان مدل برتر انتخاب شد. نتایج ارزیابی ریسک نشان داد بیش از 51.5 درصد عناصر زیستیمحیطی که عمدتاً در بخش‌های مرکزی و جنوبی منطقه واقع شده‌اند، در معرض خطر متوسط تا بسیار شدید بیابان‌زایی بوده که می‌تواند سالانه خسارتی معادل 7595 هزار میلیون ریال ایجاد نماید. به‌طوری‌که برنامه‌‌های مدیریتی پیشنهادی در این تحقیق، به دلیل سازگاری با شرایط منطقه، می‌تواند تا حدودی میزان خسارت آتی را کاهش دهد.

An Efficiency Comparison of the IMDPA and ESAs Models on Desertification Risk Management in Arid regions of Southern Khorasan Razavi, Iran

The purpose of this study was to compare the efficiency of two models of IMDPA and ESAs in assessing the intensity of desertification in the drylands of southern Khorasan Razavi province and management based on the bestperformed model. For each geomorphological unit, initial data was first collected, and Criteria and indices of the models according to regional conditions, were then scored and intensity of desertification calculated. This was then followed by assessing the risk of desertification from the combination of hazard intensity, elements at risk and environmental vulnerability data. Maps were then verified and validated against ground control points, using Chisquare test and Kappa index. The results showed that based on the IMDPA model, the most intensified area of desertification in the region with 54.7% frequency was the highest area with severe desertification intensity with distribution with the climate and vegetation criteria appeared to be the most controlling factors. In the ESAs, desertification intensity was classified into three classes, with the highest area of the secondclass critical class with a frequency distribution of 79%, and the climate and wind erosion rates had the highest impact. This emphasizes that the impact of natural factors on the desertification process in this region. Therefore, based on field studies, expert opinion and Kappa index of 0.897, the ESAs model was selected as the most appropriate model. Risk assessment results show that more than 51.5% of the environmental elements, located mainly in the central and southern parts of the region, are at moderate to very severe risk of desertification, which can generate annual damages of IRR 7.6 billion. Therefore, the implementation of suitable programs for combating desertification in the studied area can reduce this damage and its costs.