منشا نام اسفندیار

نام اسفندیار، پسر گشتاسپ، در فارسی نو از نظر آواشناسی تاریخی این زبان خلاف قاعده است زیرا انتظار می‌رفت این نام مانند صورت فارسی میانه‌اش به شکل اسپندیاد به فارسی نو برسد، اما چنین صورتی در متون فارسی نو رایج نیست و فقط در آثار عربی دیده می‌شود. در این مقاله نشان می‌دهیم که نام اسفندیار در فارسی نو وام واژه ای از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی منطقۀ آذربایجان است، زیرا تحول *t ایرانی باستان به r در موضع پساواکه‌ای و میان‌واکه‌ای در زبان آن منطقه امری رایج است. این پهلوان در آن خطه و نواحی قفقاز شهرت فراوانی داشته است، به‌گونه‌ای که مناطقی به او منسوب بودند و برخی خاندان‌های ارمنی و ایرانی حاکم در آنجا نسب خود را به وی می‌رساندند. همچنین، راه ورود صورت آذربایجانی این نام به تحریرهای خدای‌نامه و پیکرۀ اصلی حماسۀ ملی ایران را مشخص می‌کنیم و نشان می‌دهیم که این نام به واسطۀ خاندان پارتی مهران که در آذربایجان و نواحی قفقاز حکومت داشته‌اند و خود را از اخلاف اسفندیار می‌‌دانسته‌اند به منابع اصلی حماسۀ ملی ایران راه یافته است. در روایات این خاندان میان سرگذشت اسفندیار و بهرام چوبین که یکی از مهرانیان برجسته بود، شباهتی برقرار شده است. در آخرین مرحلۀ نفوذ این نام در فارسی نو، احتمالاً سامانیان که نسب خود را به بهرام چوبین می‌رسانده‌اند این نام را در خراسان و شرق ایران رواج داده‌اند. به‌تدریج این صورت آذری صورت برآمده از فارسی میانه را کنار زده و به همین شکل به متون فارسی نو رسیده است.

the origin of the name “isfandiyar”

according to the phonological rules of new persian, the name isfandiyar, which belonged to gushtasp rsquo;s brave son, is an irregular word. this name is derived from old iranian *spanta.dāta-, and should be pronounced in new persian as ispandiād, as in middle persian. however, there is no attestation of this pronunciation in persian books. this article argues that the proper name &isfandiyar& is actually a loanword in new persian, originating from the azari dialects. a phonological peculiarity of azari is changing old iranian */t/ to /r/ in postvocalic or intervocalic positions. furthermore, we provide evidence that the parthian house of mihran, who claimed that isfandiyār was one of their ancestors, was the primary source of stories about this hero. as rulers of the caucasus and azerbaijan, they delivered the azari form of his name to the central and eastern iranian regions in two stages. during the rebellion of bahram chobin, they made prominent resemblances between the stories of isfandiyar and bahram, which helped to spread the azari form of his name. in the second stage, the rulers of the samanid dynasty, who claimed to have descended from bahram chobin, extended the mihranī version of the heroic exploits of isfandiyar to khorasan and eastern iranian regions. as a result, the azari form of the name became more prevalent, and other forms of this proper name were forgotten, as evidenced by the works of contemporary poets and authors in other regions of iran.