تطوّر مفهوم «فرهنگ» در فرهنگ‌ های فارسی و نقد فرهنگ ‌نویسان از یکدیگر تا بهار عجم

در این پژوهش که پس از معرّفی فرهنگ ‌های فارسی و فرهنگ ‌نویسان شاخص، به تطوّر مفهوم »فرهنگ « و نقد فرهنگ‌ نویسان از یکدیگر در فرهنگ‌های فارسی به فارسی پرداخته، بیست‌وسه فرهنگ براساسِ بازۀ زمانی تالیف از لغت فرس تا بهار عجم بررسی شدند و دلایلی از کاربرد واژۀ »فرهنگ « در معنی »کتاب لغت « بیان شد؛ نتیجه اینکه تطوّر مفهوم »فرهنگ «، به صورت‌‌هایِ »نیاوردن مدخل فرهنگ «، »آوردن مدخل فرهنگ با معانی گوناگون از جمله کتاب لغت « و »مدخل‌سازی‌های گوناگون از این واژه و معانی آن « بوده است. تطوّر »نقد کردن « نیز در فرهنگ‌های فارسی به فارسی از ساختار به محتوا و به عبارتی از صورت به معنا بوده است؛ در این بررسی که براساس بازۀ زمانی تالیف فرهنگ‌هاست و شامل نقد دوازده فرهنگ‌نویس از یکدیگر می‌شود مشخّص شد که فرهنگ‌نویسان پس از پرداختن به مواردی مانند شیوۀ تنظیم واژگان، شیوۀ تنظیم باب‌ها و فصل‌ها و کمّ و کیف شواهد شعری، به درستی یا نادرستی واژگان و در مرحلۀ نهایی به درستی یا نادرستی معنا پرداخته‌اند و از کلّی‌گویی به جزئی‌نگری رسیده‌اند. برجسته‌ترین فرهنگ‌نویس منتقد، لاله تیک‌چند بهار مولّف فرهنگ بهار عجم است که با سه روشِ »آوردن آرای منتقدانۀ خود «، »آوردن آرای منتقدانۀ دیگران بدون داوری خود « و »آوردن آرای منتقدانۀ دیگران با داوری خود « علاوه بر پرداختن بیشتر به مقولۀ نقد نسبت به دیگران، همراهی خود را با جریان‌های نقد شبه‌قاره در قرن دوازدهم نشان داده است.

the evolution of the concept of “farhang” in persian dictionaries and lexicographers’ criticisms of each other’s method from the compilation of fors to bahar-e ajam

this study introduced persian dictionaries and prominent lexicographers and explored the evolution of the concept of ldquo;farhang rdquo; and lexicographers rsquo; criticism of each other in persian-persian dictionaries. it examined chronologically twenty-three dictionaries from fors to bahar-e ajam and clarified some of the reasons why the words ldquo;farhang rdquo; (literally meaning culture, but here meaning dictionary) and ldquo;loghat rdquo; (meaning vocabulary) - juxtaposedly meaning dictionary - have been applied. exploring the changes of the word ldquo;farhang rdquo; showed this trajectory of change: a) not dedicating an entry for the word ldquo;farhang rdquo; (meaning dictionary), b) including one entry for ldquo;farhang rdquo; including its various meanings like ldquo;dictionary rdquo;, and c) dedicating one entry for each meaning of the word. criticisms have also shifted in persian-persian dictionaries from structure to content (i.e., from form to meaning). exploring the works of the lexicographers in the studied period, including criticisms of twelve lexicographers on the works of each other, showed that they have dealt at first with ordering words, ordering entries and chapters, and the quality and number of poetry examples, and then have dealt with the correctness and falseness of words, and finally the correctness of meaning. that is, they have gone from focusing on general issues to details. the most prominent critic and lexicographer is lala tek chand bahar, the compiler of bahar-e ajam. he adopted methods like ldquo;including his own criticizing ideas rdquo;, ldquo;mentioning others rsquo; criticizing ideas without mentioning his own judgement rdquo;, and ldquo;mentioning others rsquo; criticizing ideas and simultaneously including his own critical ideas rdquo;. dealing more than anyone with criticism, he shows that his works are in line with other criticism methods of india in the 12th century ah.