بررسیِ انتقادیِ تصحیحِ بحرالمعانی

کتاب بحرالمعانی مجموعه‌ای از نامه‌هایِ عرفانیِ صوفیِ طریقۀ چِشتیه، سید محمد بن ‌نصیرالدین ‌جعفر مکّی‌حسینی (732-825 ه .ق.) است که به تصحیح و تحقیق دکتر محمدسرور مولایی از سوی انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (گروه دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه قاره) در سال 1397چاپ و منتشر شده است. این کتاب پس از چاپ سنگی در 1889م. در مرادآباد (ندیمی هرندی، 1387،ج 2: 801)، نخستین چاپ و تصحیح از بحرالمعانی است، لکن آشفتگی‌ها و نابسامانی‌هایی به دلیل انباشتِ کلمات و عبارات نادرست و ناخوانا و گاه مبهم در سراسر متن کتاب دیده می‌شود. این امر، از یک سو به تصحیح کتاب برمی‌گردد که جا داشت مصحح ضمن مقایسۀ تطبیقیِ نسخه یا نسخ بحرالمعانی با مآخذ مورد مراجعۀ مولف، بدخوانی‌های وی یا احیاناً کاتبان را رفع و تصحیح می‌کرد؛ از سوی دیگر به مولف اثر مربوط است که بخش زیادی از کتابش، نقل بدونِ ارجاعِ مطالب آثار عرفانی پیشین است و وی در ذکر این مطالب چندان دقیق نبوده و با حذف و اضافه‌های نادرست، به انسجام و روانی و یکپارچگیِ متنِ کتاب لطمه زده و درک معنا را در موارد زیادی با ابهام مواجه کرده است. در این نوشتار کوشیده‌ایم تا مشکلات و مسائلِ چاپ مذکورِ بحرالمعانی را با رویکردی انتقادی بررسی کنیم.

a critique of the critical edition of bahr al-maʻāni

bahr al-maʻāni is a collection of mystical letters of the chishti order sufi, seyyed muhammad ibn nasir al-din ja’far makki hosseini (732-825 ah/ 1332-1422). the academy of persian language and literature (the department of the encyclopaedia of persian literature and language in the subcontinent) published it in 2018, edited by dr. mohammad sarvar molaei. after a lithography print in 1889 in moradabad, this book is the first edition of bahr al-maʻāni, but due to the accumulation of incorrect, illegible, and ambiguous words and phrases, incoherence and disorganization can be seen throughout the book. on the one hand, this is related to the editing process, in which the editor should have revised the misreadings of the author or the scribes by comparing various copies of bahr al-maʻāni and the sources used by its author. on the other hand, it is related to the fact that a large part of the book is reciting previous mystical works without mentioning the references. by false omissions and additions, the author has impaired the text’s coherence, fluency, and integrity, and consequently, in many cases, he has left the reader with considerable ambiguities. in this paper, we have tried to analyze these issues in the abovementioned edition of bahr al-maʻāni with a critical approach.