معرّفی شمس رضی و اسودی، شخصیّت‌هایی ناشناس در کتاب دقایق‌الشّعر

در کتاب دقایق‌الشّعر از دو شخصیّت ذکری به میان آمده و از هریک از آنان یک رباعی نقل شده‌ است. تقریباً نام و نشانی از این دو تن در آثار دیگر وجود ندارد. این پژوهش با هدف یافتن اطّلاعاتی دربارۀ این دو، سامان یافت. برای این منظور افزون بر تامّل بر دو رباعی باقی‌مانده، تذکره‌ها و جنگ‌ها و منابع دیگر کاویده شد و حسب ضرورت متن‌های معتبر تاریخی مربوط به دورۀ سلجوقیان بررسی شد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که شمس رضی در میانۀ سال‌های 588 تا 607 ه.ق، در نواحی بخارا، دهلی، مکران، سیستان و اسفزار رفت و آمد داشته و مدّتی را در دربار وزیر ممالک غور و فیروزکوه و امیر اسفزا سپری کرده است. شمس رضی فرزند سعید رضی‌الدّین ابوسعید، مستوفی نیک‌نام دورۀ سلجوقیان و برادر عزیزالدّین، مستوفی و وزیر آن دوران بوده است. آنچه از شعر شمس به جا مانده، دو بیت در قالب یک رباعی در هجو «اسودی» و مطلع قصیده‌ای است که در ستایش ابوبکر جامجی سروده است. اسودی شخصیّت دیگری است که در سده‌های ششم و هفتم هجری می‌زیسته و از تنها رباعیِ باقی‌مانده از وی، برمی‌آید که احتمالاً هجوسرایی بوده که مهاجاتی میان او و شمس رضی وجود داشته است و یک رباعی از او در هجو همین شمس رضی از راه کتاب دقایق‌الشّعر به دست ما رسیده و از همین راه، رباعی هجوآمیزی که شمس رضی علیه او سروده نیز محفوظ مانده است.

introducing two unknown characters mentioned in daqayeq al-sheʻr, shams-e razi and aswadi

in the book daqayeq al-sheʻr, two characters are mentioned, shams-e razi and aswadi, and a quatrain is quoted from each of them. there is almost no mention of these two poets in other works. this paper is focused on finding information about the two poets above. for this purpose, in addition to reflecting on the remaining quatrains, tazkiras, anthologies, and other sources were explored, and authentic historical texts related to the seljuk period were studied. the findings indicate that shams-e razi traveled between 588 and 607 ah/ 1192 and 1211 in bukhara, delhi, makran, sistan, and esfezar and spent some time in the court of the vizier of ghor and firuzkuh and the governer of esfezar. shams-e razi was the son of saeed razi al-din abu saeed, a well-reputed finance minister of the seljuk period, and the brother of aziz al-din, a finance minister and vizier of the era. what is left from shams’s poetry are two verses in the form of a quatrain in satire of “aswadi” and the beginning of an ode in praise of abu bakr jamji. aswadi is the other character, who lived in the 6 and 7 centuries ah/ 12 and 13, and from the only surviving quatrain, it appears that he was probably a satirist who had arguments with shams-e razi. his quatrain in satire of shams-e razi is recorded in daqayeq al-sheʻr; therefore, a satirical quatrain by shams-e razi against him has also been preserved in the book.