نخستین تذکرۀ شاعران هجوگو و آثار نویافتۀ مولف آن، مجلس‌آرای فخری هروی

تذکره‌های شاعران از اصلی‌ترین منابع تاریخ ادبی به شمار می‌روند و آنها را باید صورت اولیۀ تاریخ ادبیات‌ نوین دانست. تاکنون تذکره‌های فراوانی از لحاظ محتوایی اعمّ از عمومی، عصری، قومی، طبقاتی و... تالیف شده‌اند اما مولفان این آثار به نوشتن تذکره از لحاظ انواع ادبی توجه چندانی نداشته‌اند. شعر انتقادی، به‌ویژه هجو، یکی از این انواع ادبی مهجور است که میزان اطلاع ما دربارۀ سرایندگان آن نسبت به شاعران مدح‌گو بسیار کمتر است. فخری هروی اولین تذکره‌نویسی است که به‌طور خاص در مجلس‌آرای (تالیف 962-963 ق.) شاعران هجو و شعر آنان را معرفی کرده است. محدودۀ زمانی سرایندگان مذکور در این تذکره از رودکی در قرن چهارم ق. آغاز شده و تا سرایندگان معاصر فخری در قرن‌های 9-10 ق. بدون رعایت ترتیب خاصی ادامه پیدا کرده است. در این مقاله برای نخستین بار و با استناد به اطلاعات نویافته، ابتدا تذکرۀ مهم مجلس‌آرای از لحاظ کتابشناسی و نسخه‌شناسی معرفی و بررسی شده است؛ سپس زمینۀ معرفی آثار بیشتری از فخری فراهم آمده و به آثار مشکوک و منسوب او نیز اشاره شده است.

the first collection of biographies (tazkera) of invective poets, majles-aray of fakhri heravi, and the new-found works of its author

collections of biographies of poets (tazkera)s are among the primary sources of literary history, and they should be considered as the first modern form of history of literature. so far, the tazkeras mainly have classified the poets regarding their social class or in contemporary, general, ethnic, and other categories. but authors have not paid much attention to compiling tazkeras regarding the literary genres of the works of the poets. critical poetry, especially invective, is an abandoned genre, and we know much less about its poets than poets of praise. fakhri heravi is the first author of tazkeras of invective poets, specifically by compiling majles-aray in 962-963 ah/ 1555-1556. in majles-aray, the poets, from rudaki (4th ah/ 10th century) to contemporary poets with fakhri (9-10 ah/ 15-16 centuries), are mentioned without a specific order. in this article, for the first time, citing newly discovered information, the significant tazkera of majles-aray is introduced and studied in terms of bibliography and codicology; afterward, more works of fakhri and the works attributed to him are mentioned.