سعدی و فخرالدین ابوبکر حوایجی

فخرالدین ابوبکر بن ابی‌نصر حوایجی، باربک و وزیر اعظم اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی، از شخصیت‌های مهمّ سیاسی، نظامی و فرهنگی در قلمرو وسیع فارس در نیمۀ نخست سدۀ هفتم هجری است که بخشی از حیات سعدی با دوران اقتدار او همزمان شده است. سعدی او را در دیباجۀ گلستان ستوده و نامش را ماندگار کرده و در دو موضع کمتربررسی‌شده از کلیات خویش باز خطاب به او اشعاری دارد. این دو موضع البتّه همیشه محلّ شک و تامّل بوده و اینک بر اساس اسناد موثّق و کهن می‌توان با قطعیّت دربارۀ آن‌ها سخن گفت. آنچه پیش از این علّامه قزوینی را دربارۀ یکی از این اشعار به تردید افکنده، در واقع مرثیۀ کوتاهی است که در آن یک تناقض تاریخی دربارۀ حیات وزیر و حاکم سلغری یافت می‌شود و پیش از این مشخّص نبود که این مرثیه برای درگذشت فخرالدین است یا فرد دیگری جز او؛ و اینک می‌توان به این یقین رسید که سعدی آن مرثیه را به‌مناسبت درگذشت فرزند این وزیر، و نه خود او، سروده است. در بخش دیگری از مقالۀ حاضر اطّلاعات مهمّ تاریخی دربارۀ این وزیر گردآوری و عرضه شده که قسمتی از این اطّلاعات از دل منابع تاریخی استخراج گردیده و برخی نیز از دواوین شعرا برداشت شده است.

sa’di and fakhr-al-din abu-bakr hawayeji

fakhr-al-din abu-bakr b. abu-nasr hawayeji was the bārbak and prime minister of atabak abu-bakr b. sa’d b. zangi, the powerful ruler of fars from the salghori family. he is one of the prominent political, military, and cultural figures in the vast territory of fars in the first half of the 7th century ah/ 13th century, and part of sa’di’s life coincided with his period of authority. sa’di praised fakhr-al-din in the preface of golestan and perpetuated his name, and addressed him in two less-examined parts of his kolliyāt. these two parts have always been a matter of doubt, but now, based on reliable old documents, we can clarify them. what previously mohammad qazvini had doubted was a short elegy in which a historical contradiction was found about the life of fakhr-al-din, the salghori minister and ruler; it was not clear whether this elegy was for him or someone else. now we can undoubtedly elucidate that sa’di composed the elegy not for him but the death of his son. in another part of this article, important historical information about this minister is presented; some was extracted from historical sources and some taken from poets’ divans