بررسی صلح و مدارا در اندیشه مولوی وعطار و مقایسه آن با رویکرد صلح گرایی ملاصدرا

صلح از دغدغه های بشری است که در ادبیات عرفانی و اندیشه های فلسفی در ادوار گوناگون مورد توجه بوده است. در آثار عطار و مولانا صلح جویی به‌عنوان نیازی اجتماعی برای رفع کینه ها و دشمنی ها معرفی شده و بازتاب یافته است. ملاصدرا نیز به مفهوم صلح و مدارا توجه ویژه‌ای داشته است. هدف از این مقاله بررسی زمینه‌های تحقق صلح بشری از طریق تطبیق رویکرد صلح جویی عطار و مولانا و مقایسۀ آن با نگاه فلسفی ملاصدرا است. مسئلۀ پژوهش، میزان همگرایی و یا تعارض میان دیدگاه های صوفیانۀ عطار و مولانا با رویکرد فلسفی ملاصدرا دربارۀ صلح و همچنین امکان پیوند میان دیدگاه های آنان برای اثر گذاری در اجتماعات انسانی است. این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی‌‌توصیفی نوشته شده است. نتیجۀ به‌دست‌آمده از پژوهش نشان می دهد که صلح گرایی به‌عنوان جریانی اجتماعی در آثار عطار و مولانا تحت مفاهیم و عناوین «صلح درون» و «صلح کل» پایداری مداومی دارد. با نگرشی صوفیانه، عطار و مولانا مردم را به صلح درون و صلح کل در پرتو فضیلت های اخلاقی اعم از عشق، تسامح، مدارا، قناعت و نیکی دعوت کرده‌اند. ملاصدرا نیز جلوه های صلح را در راستای وصول به مقام «انسان کامل» مورد توجه قرار داده اما شالودۀ صلح در فلسفۀ صدرایی بر خلاف شعرای مذکور، که مبتنی بر تجربۀ عارفانه (کشف و شهود) است، مبتنی بر عقلانیت نظری با رویکرد اعتدال گرا و عدالت محور است و او امنیت را در زندگی اجتماعی برای تحقق صلح ضروری می داند.

peace and tolerance in the thoughts of rumi and attar in comparison with mulla sadra’s pacifist approach

peace is one of the human concerns which has been a significant concept in mystical literature and philosophical ideas. in the works of attar and rumi, two prominent iranian poets, peace-seeking has been introduced and reflected as a social need to eliminate grudges and enmities. mulla sadra, the famous iranian philosopher, also paid special attention to the concept of peace and tolerance. this article, with a descriptive-analytical method, studies the concept of peace-seeking in the works of attar and rumi and compares it with the philosophical view of mulla sadra on peace. it aims to examine the level of convergence and disagreement between attar and rumi’s sufi views and mulla sadra’s philosophical approach to peace, as well as the possibility of linking their views. the result shows that pacifism as a social current in the works of attar and rumi under the title of “inner peace” and “total peace” has constant stability. with a sufi attitude, attar and rumi have invited people to achieve inner peace and total peace on the basis of mystical experience (discovery and intuition) and in the light of moral virtues such as love, tolerance, contentment, and goodness. mulla sadra has also considered the manifestations of peace as the means to attain the position of “perfect man”; but the foundation of peace in sadra’s philosophy, unlike the above-mentioned poets, is based on theoretical rationality with a moderate and justice-oriented approach, and he considers security in social life as a necessary factor for achieving peace.