تخمین تاریخ تولد فتحعلی خان صبا و سرودن شاهنشاهنامه

شاهنشاهنامۀ صبا به‌عنوان نخستین منبع تاریخی‌ادبی دربارۀ جنگ‌های ایران و روس، از جمله آثاری است که ارتباط تنگاتنگ میان درک متن و بافت تاریخی آن را نشان می‌دهد؛ به گونه‌ای که شناخت دقیق تاریخ سرودن این منظومه که در گرو تخمین دقیقی از زمان تولد شاعر است در درک درست رخدادهای نقل‌شده در اثر، نقش مهمی دارند. همچنین اهمیت یک منبع دست اول تاریخی مانند شاهنشاهنامه، در فاصلة زمانی روایت حوادث با وقوع آن حوادث است. به‌رغم اهمیت صبا و شاهنشاهنامه، جزئیات مهمی از زندگی شخصی و ادبی فتحعلی خان صبای کاشانی، ملک‌الشعرای دربار فتحعلی شاه، مشخص نیست. از جمله نکات تاریخی مغفول یا مغلوط دربارۀ زندگی صبا، تاریخ تولد و سرودن مهم‌ترین منظومۀ او، شاهنشاهنامه، است. در شرایطی که هیچ منبع دست‌اولی در باب تاریخ‌های مذکور سخن نگفته است، منابع بعدی ناچار به تخمین این تاریخ‌ها شده‌اند و متاسفانه در تخمین زمان، اشتباه کرده‌اند. در پژوهش حاضر، از روش گردآوری مطالب به شیوة کتابخانه‌ای استفاده شده است. مطالب جمع‌آوری شده از منابع مکتوب، با داده‌های دیگر مقایسه و تحلیل شده‌اند. . در نتیجه، صبا در 1176ق. به دنیا آمده، منظومۀ شاهنشاهنامه را در بازۀ زمانی 1221 تا 1225ق. نوشته و احتمالاً از سال 1226 تا 1229ق. نیز مشغول سرودن خداوندنامه بوده است. بنابراین شاهنشاهنامه نخستین متن موجود دربارة جنگ‌های دور اول ایران و روس است. این منظومه تنها منبعی است که به صورت هم‌زمان، وقایع را گزارش کرده است.

estimating the dates of fath-ali khan sabā’s birth and the composing of shahanshahnameh

sabā’s shahnshahnameh as the first historical-literary source of iran-russia wars, is one of the works that represent the close relationship between understanding the text and its historical context; in such a way that knowing the exact date of this poem’s composition - which depends on an accurate estimate of the poet’s birth - plays a significant role in understanding the events mentioned in the work. also, the importance of a primary historical source as shahanshahnameh is related to the time span between the narration of events, and when incidents actually occurred. although both sabā and his masterpiece, shahanshahnameh, are so prominent, there are not enough crucial details available of the personal and literary life of fath-ali khan sabā, poet laureate of fath-ali shah’s court. among the unknown or erroneous historical facts about sabā’s life are his date of birth, and the composing time of his notable poem: shahanshahnameh. in the circumstances that no primary source had mentioned these dates, the subsequent resources have been forced to estimate them, and unfortunately, they have made mistakes in their estimations. in the present study, the data are collected through research library method; the collected data from the written sources was compared and analyzed. the results of this research are that sabā was born in 1176 ah. he had been composing shahanshahnameh at the period of 1221 to 1225 ah. and subsequently, he probably had been writing khodavandnameh from 1226 to 1229 ah. thus, shahanshahnameh is the first available text about the first round of iran-russia wars. this poem is the only source that has reported events simultaneously.