پیدایش فعل «پنداشتن» در زبان فارسی و کارکردهای وجهی آن

این پژوهش به بررسی پیدایش فعل «پنداشتن» در زبان فارسی و کارکردهای آن برای بیان وجهیت می‌پردازد و با تمرکز بر دو فرایند واژگان‌شدگی و دستوری‌شدگی، شواهد به‌دست‌آمده از متون فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو و تحولات رخ‌داده در این سه دورۀ زبانی را بررسی می‌کند. یافتن منشا و کارکرد دو صورت «پنداری» و «پنداشتی» که در متون فارسی نو برای بیان وجهیت و رویکرد گوینده به جمله به کار می‌روند هدف اصلی این پژوهش است و برای نیل به این هدف، کارکرد این صورت‌ها در بافت‌های مختلف در متون ادب فارسی مورد توجه قرار گرفته و تاثیرات بازمانده‌ از ساخت تمنایی فارسی میانه در این متون پیگیری شده است. شواهد مستخرج از متون فارسی باستان، میانه و نو نشان می‌دهند که الگوی فارسی میانۀ «pad ēd dāšt/ dār»، با کاهش آوایی و با گذر از سه مرحلۀ فرایند واژگان‌شدگی به‌صورت «پنداشت‌/ پندار» وارد دایرۀ واژگان زبان فارسی شده است. در فارسی دری، «پنداشتن» هم به‌عنوان فعل اصلی با محتوای مفهومی شناخته شده و هم در شاخۀ دیگر، به‌تدریج خاصیت‌های فعلی خود را از دست داده و به ابزاری دستوری برای بیان وجهیت غیرواقعی بازتحلیل شده است.

The Emergence of the Verb Pendâštan in Persian Language and its Modal Functions

This article is concerned with the emergence of the verb “pendâštan” and its modal roles in Persian language. Here, the focus is on two linguistic processes, lexicalization and grammaticalization, to analyze data extracted from texts written in Old Persian, Middle Persian, and New Persian and to study changes the verb “pendâštan” has gone through in the history of Persian language. The main purpose of this article is to find the origin and function of the two forms “pendâšti” and “pendâri” both used in New Persian to indicate modality: the speaker’s attitude toward the sentence. In order to achieve this goal, we should study how these two forms function in postIslamic Persian texts and trace the influence of Middle Persian optative construction on New Persian language. Evidence extracted from Old, Middle and New Persian texts, indicate that the Middle Persian formula “pad ēd dāšt/ dār”, gone through phonological reduction and three stages of lexicalization, entered New Persian lexicon in the form of “pendâšt/ pendâr”. In Dari Persian, “pendâštan” was known as a lexical main verb containing conceptual content while on the other hand, having lost its verbal features, was reanalyzed as a grammatical device to represent irrealis modality.