نسخه‌ای نویافته از نویسنده‌ای ناآشنا؛ کتاب حقیقت البیان فی شرافت الانسان

داستان مناظره و محاکمه انسان و حیوان از دستمایه های مشترک آثار فلسفی، عرفانی و تعلیمی است که اگر از پیشینه احتمالی آن در کتب هند باستان چشم پوشی کنیم، ریشه در رسایل اخوان الصفا دارد. تا کنون نزدیک به ده روایت مترجم از این ژانر کهن به زبان فارسی شناخته و معرفی شده است که بر اساس مکتب فکری نویسندگان آن، به گونه های متفاوت و با دخل و تصرفهایی تنظیم و تدوین گردیده است. کتاب حقیقت البیان فی شرافت الانسان، روایتی نویافته از مولفی گمنام به نام محمد علی بن اسکندر شیروانی در عصر قاجار است که در آن نویسنده با صبغه ای عرفانی و با اقتباس از بعضی کتب تصوف، از زبان حکیمی از اقلیم شیروان به بیان اثبات شرافت انسان بر جمیع حیوانات پرداخته است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی کوشیده است یکی از میراث های ارجمند ادبی ایران زمین را از پرده خمول به منصه ظهور برساند و ضمن آن مخاطبان اثر را با جنبه هایی از استعدادها و ظرفیتهای وجودی انسان از دیدگاه عرفا آشنا سازد. نثر مولف از نمونه های نثر مصنوع عصر قاجاری، همراه با استشهادات فراوان بهقرآن و حدیث و ابیات و عبارات عربی و مملو از اصطلاحات عرفانی و اشعار فارسی است. در این مقاله، محمدعلی شیروانی از شخصیت های گمنام دوره قاجار و آثار او معرفی گردیده و آن گاه تفاوت روایت او از داستان محاکمه انسان و حیوان با سایر روایات که عمدتاً زدن صبغه عرفانی به گفتگوی شخصیت هاست، تبیین شده است.

The New manuscript from unfamiliar author; The book of Haqiqat al-Bayan fi Sharafat al-Ensan

The book of Sharafat alEnsan is a mysticalfiction book whose main story is about animals complaining about human abuse to the king of jinns called &King Dadbakhsh&. This book was written by Mohammad Ali Ibn Iskandar Shirvani in 1250 AH and dedicated to Mohammad Shah Qajar. The main story is rooted in the treatises of Ikhwan alSafa, and in addition to the narration of this book, several other narrations have been known and published in Persian language. Our aim in this research is to introduce this manuscript and its author and its stylistic coordinates and distinguish it from other narrations. The research method is descriptiveanalytical and its information is extracted from library sources. The research findings show that the main difference of Shirvani narration is to giving mystical color on the story by the dialogues of characters. In this narration, the reason for human’s nobility over other animals is considered to be his divine spirit and ability to knowledge of God. Other distinguishing features include the abundance of references to Persian, Arabic, Quranic, and narrative verses and proverbs, as well as the use of artificial and obligatory style in general. A copy of the book contains nineteen miniature drawings that enhance its visual value, and printing the book will reduce the risk of extinction. Two manuscripts of this book have been identified so far: the original, which is in the library of the Academy of Bucharest, Romania, and the other, which is kept in the Malik Library of Tehran.