تحلیل مقایسه ای طنزپردازی شاعران جامعه‌گرا (انوری، سعدی و عبیدزاکانی) و شاعران صوفی (سنایی، عطار و مولوی)

مقالۀ حاضر به بررسی و مقایسۀ طنزِ شاعران جامعه گرا و شاعران صوفی در بازۀ زمانی قرن ششم تا هشتم می پردازد تا نشان دهد گرایش های فکری متفاوت تا چه میزان در ظهور نوع خاصی از طنز موثّر هستند. شاخصه های مورد ارزیابی به سه جنبۀ شخصیت پردازی، شگردهای طنز و اهداف طنز، تقلیل یافت. با تجزیه و تحلیل این داده ها، به نظر می رسد طنز شاعران جامعه گرا که اندیشۀ آن ها بیشتر با جنبه های واقع گرایی منطبق است، از لحاظ زبان و بیان، شگردها، اهداف و محتوا، نمودی برون گرایانه دارد؛ طنزی که حاصل خلاقیت زبانی است و در روساخت اثر خود را نشان می دهد. در مقابل، شاعران صوفی مسلک که دیدی عرفانی داشتند، اهداف و محتوای طنز آن ها متناسب با افکارشان، جلوه ای درون گرایانه به خود گرفت؛ مطابق همین، طنز شاعران جامعه گرا در پناه بلاغت به ظهور رسید و در بستر طنز زبان محوری جریان پیدا کرد، در حالی که طنز شاعران صوفی همانند احوالات درونی آنان در ساختار نفوذ کرد و زمینۀ شکل گیری طنز ساختاری را فراهم آورد.