از ترجمه تا تالیف (مقایسه ساختاری محتوایی دو ترجمه کتاب عوارف‌المعارف)

فنّ ترجمه در بنای فرهنگ‌های بشری تاثیری غیر قابل انکار داشته است، تا بدان‌جا که برخی ترجمه را عامل اصلی رنسانس اسلامی در سده چهارم و رنسانس اروپایی در سده شانزدهم می‌دانند. بدون تردید ترجمه در شکل‌گیری و رشد و بالش نثر عرفانی در زبان فارسی سخت موثر بوده است؛ به‌ویژه در تالیف و تدوین متون متمکّن نثر عرفانی که با ترجمه شرح التّعرف آغاز شد. چند متن متمکّن و سازمانی هستند که پیوسته مورد عنایت صوفیان بوده‌اند. همین اقبال بدان‌ها موجب شده که دو نوع ترجمه کاملاً آزاد و فرآوری‌شده در حدّ تالیف از آن‌ها انجام پذیرد. یکی از آن‌ها رساله قشیریه است و دیگری کتاب عوارف‌المعارف سهروردی است که از همان زمان حیات نویسنده سخت مورد اقبال قرار گرفته و چندین ترجمه و تعلیقه بر آن نوشته شده است. در مقال حاضر به معرفی و مقایسه دو ترجمه مهم که یکی ترجمه‌ای نسبتاً آزاد است، لیک اگر از برخی کاستی‌ها و افزوده‌های آن چشم بپوشیم هم‌چنان وفادار به اصل عربی بوده است و آن ترجمه اسماعیل بن عبدالمومن اصفهانی است و دیگر ترجمه‌ای که قدما از آن در ذیل عوارف‌المعارف به عنوان ترجمه آن یاد کرده‌اند، ولی مصحّح کتاب، آن را تالیفی مستقل می‌شمارد و آن مصباح‌الهدایه و مفتاح الکفایه است. پس از اشارت به اهمیّت فنّ ترجمه و انواع آن و معرفی اصل کتاب عوارف‌المعارف و مولف آن، و معرفی مختصر دو ترجمه مورد بحث، به مقایسه و نتیجه‌گیری در این باره پرداخته‌ایم.