مطالعه مورفولوژی و تغییرات مکانی ریگ‌های آذربایجان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل بادهای فرساینده (مطالعه موردی: ریگ قوم‌تپه و مقصود‌لو)

هدف: پراکندگی ریگ‌زارها در کشور از دیدگاه فرسایش بادی، دارای اهمیت زیادی است و تاکنون آمارهای مختلفی از مساحت و پراکندگی این اشکال در کشور ارائه ‌شده ‌است. علی‌رغم این‌که آذربایجان شرقی جزء مناطق خشک محسوب نمی‌شود؛ اما عوارض ژئومورفولوژی مناطق خشک و بیابانی در منطقه دیده می‌شود که تا به‌حال مطالعات کمتری بر روی ریگ‌زارهای منطقه انجام ‌گرفته ‌است. یکی از این ریگ‌ها، ریگ مقصودلو در شرق و دیگری ریگ قوم‌تپه در غرب استان واقع شده است. هدف از این تحقیق مشاهده و پایش میزان و جهت حرکت تپه‌های ماسه‌ای و میزان تخریب زمین‌های اطراف آن به صورت سالانه است.مواد و روش: برای این منظور آمار و داده‌های هواشناسی 19 ایستگاه سینوپتیک استان به منظور تعیین باد غالب و منشا رسوبات باد و همچنین تعیین پتانسیل حمل ماسه (dp)، برآیند پتانسیل حمل حاصله (rdp) و برآیند جهت حمل ماسه (rdd) ناشی از هر ریگ به دست آمد.یافته‌ها: نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که میزان جابه‌جایی برای ریگ مقصودلو سالانه 7/31 متر تخمین زده شد و میزان حرکت تپه‌های ماسه در ریگ قوم‌تپه به‌دلیل ضعف مدیریتی در حفظ ماسه‌های منطقه قابل پیش‌بینی نبود. بر اساس این تحقیق میزان فرسایش و تغییر مساحت در ریگ قوم‌تپه در مقایسه با ریگ مقصودلو از روند بیشتری برخوردار بوده و به فاصله 37 سال 72/41 درصد برای قوم‌تپه و 26/95درصد برای ریگ مقصودلو برآورد شد.نتیجه‌گیری: منشا ماسه‌های بادی منطقه با توجه به جهت باد غالب که عمدتاً شمالی است، همچنین وجود رسوبات ریزدانه در انتهای مخروط افکنه‌های منطقه و محل پخش سیلاب‌های صفحه‌ای می‌توان گفت که قسمت اعظم ماسه‌های منطقه از محل گسترش سیلاب‌های صفحه‌ای و انتهای مخروط افکنه‌ها که رسوبات ریزدانه را فراهم می‌آورند، تامین می‌شود.نوآوری: در این تحقیق، تجزیه ‌و ‌تحلیل پتانسیل حمل ماسه و مسیرهای آن‌ها به ما کمک می‌کند تا شکل‌گیری تپه‌ها را در مکان‌های دیگر تفسیر کنیم.

studying the morphology and spatial changes of azerbaijan ergs using satellite images and analysis of erosive winds( case study: qomtape and maghsudlu ergs)

aim: sand dunes are one of the most important landforms created by wind deposition. they are wide, flat desert areas with wind-swept sand and little or no vegetation. material method: for this purpose, the statistics and meteorological data of 19 synoptic stations of the province were used to determine the prevailing wind and the origin of wind deposits, as well as the drift potential (dp), the resulting drift potential (rdp), and the resulting drift direction (rdd) caused by the sand from each sand obtained.finding: according to the study, the rate of erosion and change in area in the erg of qomtape was higher than in the erg of maghsudlu, and the distance of 37 years was estimated at 72.41 percent for the erg of qomtape and 26.95 percent for the erg of maghsudlu. the potential/direction of sand drift also showed that the origin of the sands of  maghsudlu reg is from the side of mount sahand, and the origin of the sands of the reg of qomtape is from the side of lake urmia.conclusion: the origin of the region’s wind sands due to the prevailing wind direction, which is predominantly northern, can also be expressed as the presence of fine sediment at the end of the region’s cone deposits and the place where plate floods spread. the place where plate floods spread supplies most of the area’s sands, and the end of the fine sediment deposits provide the fine sediment.innovation:  in this research, an analysis of the sand drift potential and its paths helps us interpret the formation of the ridges elsewhere.