دیرینه زیستی و قبض و بسط جوامع باستان بر اساس زمین اسطوره‌شناسی (مورد مطالعه: ایران باستان)

هدف: هدف این پژوهش تحلیل زمین‌اسطوره‌های کهن ایرانیان به منظور به چالش کشیدن مطالعات گسترده مختلف قبلی در حوزه‌های باستان‌شناسی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی در مورد ایران باستان از یک سو و گشایش چارچوب‌های نظری دیگر برای مطالعات حوزه‌های مختلف مذکور از دیگر سو جهت آشکار ساختن وضعیت دیرینه‌زیستی و همچنین تحلیل ایران باستان از نظر محل جغرافیایی، زمان شکل‌گیری، فرهنگ دیرینه و جابه‌جایی استقرارگاهی آنان است.روش و داده: مبنای مطالعه، نمادشناسی و تحلیل نمادهای مطرح در روایت‌های اسطوره‌ای یا آنچه به شکل نثر و نظم در کتب دینی، آئینی و یا متون کهن برجای مانده و انطباق آن با یافته‌های دیرینه جغرافیایی عصر حاضر بوده است.یافته‌ها: بر پایه زمین‌اسطوره‌های رایج ایرانی، زمان شکل‌گیری جوامع ایرانی دست‌کم به کواترنر پایانی و پس از افزایش دما در حدود 19000 سال پیش برمی‌گردد که در ایران مرکزی، شرق و جنوب شرق کنونی ساکن و توسعه پیدا کرده‌اند.نتیجه گیری: سرمای یانگر دریاس در حدود 13000 سال پیش آن‌ها را به سکونتگاه‌های زیرزمینی کشانده است. شرایطی که سبب شکل‌گیری میترائیسم و بعدتر ستایش آتش شده است. خشکی اولیه هولوسن نیز سبب انقباض جوامع ایرانی و خشکی حدود 4000 سال پیش با شدت بیشتر، آن‌ها را پراکنده و مجبور به کوچ به عرض‌های جغرافیایی بالاتر از جمله آسیای میانه و سرزمین‌های دوردست‌تر در جست‌وجوی آب نموده است. همین دوران، ایرانیان را به پرستش ایزدبانوی آب، آناهیتا یا تیشتر، سوق داده که همواره در حال مبارزه با اپوشه و اژی‌دهاک، اهریمنان خشکی، بوده است. شکل‌گیری این دو ایزد، حاکی از تغییرات شدید آب و هوایی و خشک ‌شدن کره زمین در زمانی بوده است که جوامع متمدن ایرانی شکل ­گرفته و توسعه زیاد پیدا کرده بودند. بر اساس روایت ها احتمالاً قبل از یانگر­ دریاس و در هولوسن میانی، جوامع ایران باستان شرایط بهینه زیستی را تجربه کرده­ و دامنه های جنوبی البرز، احتمالاً سواحل دریاچه های ایران مرکزی ناحیه ثقل جوامع ایران باستان بوده است.نوآوری: این مقاله چارچوب جدیدی در حوزه علوم زمین فرهنگی می گشاید و به بیان یک نظریه جدید در ارتباط با جوامع باستانی ایران مبتنی بر اسطوره های مرتبط با زمین، به‌ویژه آن‌هایی که در آثار کتب و متون اولیه بر جای مانده آمده است، می پردازد.

paleoenvironment and expansion and contraction of ancient societies on the basis of geomythology (a case study of ancient iran)

aim: this study seeks to challenge many existing studies on ancient iran in different areas such as archeology, history, culture, and society to set a new theoretical framework to study the abovementioned areas. it also aims to clarify the paleogeography of ancient iran based on ancient iranian mythological scripts and oral traditions.materials methods: to conduct this study, very ancient iranian stories are investigated. these myths are extracted from the holy book of the zoroastrians, avesta, which belongs to 1000-1500 bc, or other books written 1000 to 2500 years ago, including shahnameh, an iranian epic, or past oral traditions.findings: the results show that contrary to previous theories, the formation of those societies dates back to the late quaternary, after a rise in temperature about 19000 years ago. at that time, people started residing in the center, south, and south-east of iran. conclusion: the younger dryas, about 13000 years ago, forced them to dwell underground. then, early holocene droughts restricted them, and a long, severe drought about 4000 years ago scattered them and forced them to migrate. based on some studies, it was in two time periods, probably before the younger dryas and in the mid-holocene, that the ancient iranian society experienced good ecological conditions.innovation: this article opens a new framework in the field of cultural geosciences and expresses a new theory related to the ancient societies of iran based on myths related to the earth, especially those left in the works of books and early texts.