رسوب‌شناسی، کانی‌شناسی و ژئوشیمی رسوبی توالی کواترنری پایانی رسوبات بستر پلایای گاوخونی با نگاهی بر اقلیم دیرینه

پلایای گاوخونی به‌عنوان بخش انتهایی حوضه‌ی آبریز زاینده‌رود، در ایران مرکزی واقع شده است. این منطقه از جمله گودال‌های جداکننده‌ی زون زمین‌ساختی سنندج-سیرجان از ایران مرکزی است که به موازات روراندگی زاگرس قرار دارد. بررسی تاریخچه‌ی تکاملی کواترنری پایانی با استفاده از رسوب‌شناسی، کانی‌شناسی و ژئوشیمی رسوبی در پلایای گاوخونی موضوع پژوهش حاضر است. در این مطالعه 16 مغزه‌ی رسوبی با استفاده از مغزه‌گیر دستی از رسوبات بستر پلایای گاوخونی و زمین‌های اطراف برداشت شد. تعداد 90 نمونه از 9 مغزه‌ی رسوبی جهت انجام آنالیزهای دانه‌بندی به دو روش الک مرطوب و دستگاه لیزر، کانی‌شناسی به روش پراش اشعه‌ی ایکس و آنالیز عنصری با دستگاهicp-oes و دستگاه xrf (x-ray fluorescence) انتخاب و به آزمایشگاه سازمان زمین‌شناسی ارسال شد. برای به دست آوردن زمان تغییرات محیطی در پلایا نیز سه نمونه از دو مغزه‌ی رسوبی مورد آنالیز سن‌سنجی به روش ایزوتوپی c14-ams قرار گرفت. تحلیل‌های آماری در نرم‌افزارهای سدی‌لایزر (sedilizer) و spss انجام گرفت. با توجه به نرخ رسوب‌گذاری و عمق مغزه‌های برداشت‌شده، تغییرات اقلیمی حداکثر در 40 هزار سال گذشته بازسازی شد. هشت نوع مختلف رخساره‌ی رسوبی و پنج نوع محیط رسوبی (بادی، رودخانه، دلتا، دریاچه و پلایا) در توالی‌های رسوبی بستر پلایای گاوخونی مورد شناسایی قرار گرفت. با توجه به نتایج، منطقه‌ی گاوخونی در گذر پلیستوسن پسین اقلیمی مرطوب‌تر داشته است. در اوایل هولوسن با کاهش شرایط رطوبتی، گستره‌ی پهنه‌ی آبی گاوخونی کاهش یافته و به ‌تدریج دوره‌ی خشک‌تر آغاز شده که در اوایل هولوسن میانی به اوج خود رسیده است. در هولوسن میانی، مجدداً شرایط رطوبتی به صورت تدریجی مساعد شده و تا حدود هزار سال پیش ادامه داشته است. از حدود هزار سال پیش تاکنون اقلیم نیمه‌خشک حاکم شده که با افزایش در میزان نهشته‌های تبخیری‌ همراه بوده است.

sedimentology, mineralogy and sedimentary geochemistry of the late quaternary sedimentary sequence of gavkhoni playa by looking at the paleoclimate

the sediments of the playa lake are sensitive indicators of local climates that any change in climate, hydrology, and sedimentary environment will cause changes in the physical and chemical properties of the sediments. these sediments create a valuable and important archive with high resolution to examine these changes in the past. one method of studying climate change during quaternary and often holocene is the study of sedimentology, mineralogy and sedimentary geochemistry in sedimentary cores harvested from wetlands and lakes. these studies can help to more accurately identify and re-read their past history and be used to investigate possible climate change. the gavkhouni playa is one of the pluvial lakes of the plio-quaternary depositional basins in iran that is located in the lowlands of the esfahan plain, central iranian plateau. various sediments in and around gavkhouni palya indicate the frequent alternation of formative systems during the quaternary hot and cold phases. the history of late pleistocene to holocene sedimentary evolution, and paleo-geomorphology and paleogeography of the playa were investigated in this study.