تحلیل توام ریسک خشک‌سالی‌های هواشناسی (مطالعه‌ی موردی: شرق ایران)

خشک‌سالی‌ها پدیده‌‌های حدی هستند که بر اساس خصوصیات تداوم در زمان و با توجه به اثرات مکانی آن‌ها توصیف می‌شوند و می‌توانند در هر وضعیت اقلیمی رخ دهند. شناخت و رفتار خشک‌سالی‌ها که ارتباط تنگاتنگ و بی‌واسطه‌ای با مدیریت منابع آب دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هدف اصلی این مطالعه، ارزیابی ریسک خشک‌سالی با استفاده از توابع مفصل، در تحلیل دومتغیره پدیده‌ی خشک‌سالی در شرق کشور است. بدین منظور، ابتدا با استفاده از شاخص بارش استانداردشده‌ی اصلاحی (spimod) خصوصیات خشک‌سالی شامل شدت و مدت استخراج گردید. در ادامه جهت ارزیابی ریسک خشک‌سالی و تحلیل دومتغیره‌ی آن، عملکرد 9 تابع مفصل کلایتون، علی-میخائیل-حق، فارلی-گامبل-مورگنسترن، فرانک، گامبل، گامبل-هوگارد، پلاکت، فیلیپ-گامبل و جوئی برازش بر داده‌های شدت و مدت خشک‌سالی مورد آزمون قرار گرفت. جهت تشخیص تابع مفصل برتر از معیارهای آکائیکه، حداکثر درست‌نمایی و ضریب نش-ساتکلیف استفاده گردید. نتایج نشان داد که توابع توزیع گاما و نمایی به‌ عنوان توابع توزیع حاشیه‌ای برتر به ترتیب برای متغیرهای شدت و مدت خشک‌سالی شناسایی شدند و ضریب نش-ساتکلیف در محدوده‌ی 0.76 تا 0.99، میانگین مربعات خطا در محدوده‌ی 0.007 تا 0.034، جهت تعیین تابع مفصل برتر به دست آمد که تابع مفصل جوئی تابع برتر برای ایجاد توزیع دومتغیره در منطقه‌ی موردمطالعه شناخته شد. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی ریسک خشک‌سالی با استفاده از دوره‌ی بازگشت توام نشان داد که بیش‌ترین خطر ریسک مربوط به ایستگاه‌های بجنورد، سبزوار، تربت حیدریه و مشهد است؛ به‌طوری‌که در ایستگاه سبزوار حدود 53 درصد از کل ماه‌ها در طی دوره‌ی آماری خشک بوده است و برای ایستگاه بجنورد حدود 55 درصد است. نتایج حاصل از تحلیل ریسک بر مبنای دوره‌ی بازگشت و توابع مفصل می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار برنامه‌ریزان منابع آب، مسائل زیست‌محیطی، کشاورزان قرار دهد.

Joint Risk Analysis of Meteorological Droughts (Case Study of East Iran)

Droughts are extreme phenomena that are described based on the characteristics of continuity in time and according to their spatial effects and can occur in any climatic situation. Recognition and behavior of droughts, which are closely and directly related to water resources management, are of particular importance. The main purpose of this study is to assess the risk of drought using Copula functions in the bivariate analysis of drought in the east of the country. For this purpose, drought characteristics including intensity and duration were extracted using modify standardized precipitation index (SPImod). To assess the risk of drought and analyze its two variables, the performance of nine copula functions of Clayton, Ali-Michael-Haq, Farli-Gumble-Morgenstern, Frank, Gumble, Gumble-Hoggard, Plackett, Filip-Gumble and Joe fits the intensity data and Drought duration was tested. Akaike criteria, maximum likelihood, and Nash-Sutcliffe coefficient were used to identify the superior joint function. The results showed that gamma and exponential distribution functions were identified as superior margin distribution functions for the variables of intensity and duration of drought, respectively, and the Nash-Sutcliffe coefficient ranged from 0.76 to 0.99, and the mean square error ranged from 0.007 to0 034., to determine the superior copula function, it was obtained that the copula function of the superior function was known to create a bivariate distribution in the study area. Also, the results of drought risk assessment using the joint return period showed that the highest risk is related to Bojnourd, Sabzevar, Torbat Heydariyeh, and Mashhad stations, so that Sabzevar station was dry about 53% of the total months during the statistical period and for Bojnourd station is about 55%. The results of risk analysis based on return period and copula functions can provide useful information to planners of water resources, environmental issues, farmers.