مبانی روش‌شناختی روان‌شناسی اسلامی

هدف پژوهش حاضر شناسایی و تبیین مبانی روش‌شناختی در روان‌شناسی اسلامی است. بدین‌منظور، به منابع دست اول اسلامی، از جمله قرآن و روایات و نیز منابع فلسفی مراجعه شد و داده‌های مربوط به نحوه شناخت، روش‌های شناخت و ابزار شناخت جمع‌آوری گردید. داده‌ها به شیوه «تحلیل محتوای کیفی متون» بررسی و با مباحث روان‌شناختی مقایسه گردید. یافته‌ها نشان داد: اولاً، سه چارچوب کلی یا پارادایم اثبات‌گرایانه، هرمنوتیک و انتقادی بر روش‌شناسی موجود در روان‌شناسی حاکم است. ثانیاً، روش تجربی در روان‌شناسی معاصر برای کشف واقعیت‌های روانی، سیطره دارد. روش تجربی و به‌طور خاص روش آزمایشگاهی هر دو از اندیشه‌های بنیادین مادی‌گرایی نسبت به انسان و منحصرسازی شناخت به مجاری حسی برخاسته‌اند. اما از منابع اسلامی به دست می‌آید: 1) روش بررسی همواره تابع ماهیت موضوع است و امری دلبخواهی نیست. 2) روش‌های کشف واقع متنوع‌اند و روش تجربی تنها نسبت به یک دسته از واقعیت‌ها بسندگی دارد. 3) روش تجربی قابل اعتماد است و اطمینان عرفی در پی دارد و گاهی یقین‌آور است. 4) روش نقلی برای شناخت واقعیت‌های فراحسی و فراعقلی کاربرد دارد و راهی برای کشف واقع است. 5) راه شناخت واقعیت‌های غیرمادی، مانند ماهیت پیکره انسان عمدتاً استدلال عقلی است. 6) ابزار نهایی شناخت که بر همه روش‌ها سیطره دارد، عقل است. 7) ارزش‌مداری بر انتخاب روش‌ها و فنون حاکم است. 8) چارچوب یا پارادایم حاکم بر روش‌شناسی اسلامی «واقع‌گرایی عقلانی» است.