مفهوم‌شناسی «خرد» در روان‌شناسی و تناظرشناسی مفاهیم آن در منابع اسلامی

تحقیق در این‌باره که «خرد چیست و چگونه تعریف می‌شود؟» بنیادی‌ترین حوزه از مطالعات خرد است. هدف این پژوهش، مفهوم‌شناسی «خرد» در روان‌شناسی و شناسایی مفاهیم متناظر آن در منابع اسلامی است. بدین ‌منظور، برای مفهوم‌شناسی «خرد» در روان‌شناسی و سپس شناسایی مفاهیم متناظر با آن در منابع اسلامی، از روش «معناشناسی زبانی» و در بخش بررسی میزان مطابقت این مفاهیم با خرد در منابع اسلامی، از روش «توصیفی زمینه‌یابی» استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: حوزه معنایی «خرد» در لغت و روان‌شناسی، با مولفه‌هایی همچون «دانش ساختاری و فرایندی، ژرف‌نگری، نیک‌خواهی و ارزش‌های متعالی، کنترل هیجانی و عواطف مثبت و عمل به دانش و توانمندی‌های مهارتی» مشخص می‌شود. متناظر با حوزه معنایی «خرد» در لغت و روان‌شناسی، واژگانی از جمله «عقل، علم، معرفت، حکمت، فطنه، ذکاء، فهم، شعور، ادراک، استنتاج فکر، فقه، رویه، خبره، کیاست، فراست، درایت، حصافت، حذاقت، تدبر، تمییز، نصح و بصیرت» در منابع اسلامی شناسایی شد. نتایج پژوهش در گام دوم نشان داد: مفاهیم «استنتاج، حذاقت، حصافت، و نصیحت» با میزان شاخص روایی محتوایی (cvi) 72/.، 44/.، 44/.، و 36/. حذف و 19 مفهوم دیگر از میزان قرابت مطلوب با خرد در منابع اسلامی برخوردار است.