سیاست خارجی مکتوب جمهوری اسلامی ایران در پرتو اسناد بالا دستی

هدف: سیاست‌خارجی شامل تعیین و پیگیری یک سلسله اهداف و منافع ملی کشورهاست که در صحنه بین‌المللی از سوی دولت‌ها تحقق می‌پذیرد. معمولاً همه کشورها در زمینه سیاست ‌خارجی دارای اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت‌اند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سند چشم‌انداز، به‌عنوان اسناد حاکمیتی و تعیین‌کننده سیاست‌های کلی نظام را می‌توان از جمله اسناد بالا‌دستی و بلندمدت به‌شمار آورد. برنامه‌های توسعه نیز، با توجه به مشخص و مقید بودن آنها به محدوده زمانی خاصی، می‌توانند به‌عنوان اسناد پائین‌دستی و با اهداف کوتاه‌مدت و یا میان‌مدت دولت‌ها تلقی گردند. در مقاله پیش‌رو، در مرحله اول قانون اساسی به‌عنوان مبنا و معیار اصلی فرض‌گردیده و میزان انطباق یا عدم‌انطباق برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور با قانون اساسی و سند چشم‌انداز، همچنین سایر برنامه ها با یکدیگر و میزان تغییر و تحولات ایجاد شده در این برنامه‌ها، در حوزه سیاست خارجی سنجیده می‌شوند. در مرحله دوم به این پرسش پاسخ داده می‌شود که چالش‌های سیاست خارجی مکتوب جمهوری اسلامی ایران در اسناد مکتوب و نگارش شده در برنامه‌های توسعه، دربرگیرنده چه مواردی است؟روش‌شناسی پژوهش: روش به‌کار گرفته شده در این پژوهش، مطالعه اسنادی است که با روش توصیفی تطبیقی، اسناد با یکدیگر مطابقت داده شده‌اند و با نگاهی تحلیلی، چالش‌های اسناد مکتوب سیاست خارجی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که در برنامه‌های مختلف توسعه، توجه به مقوله سیاست خارجی همواره روند پر نوسانی را طی نموده و یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در تدوین این اسناد، تکرار جهت‌گیری‌های کلی در قانون اساسی و سیاست‌های کلی برنامه‌ها بوده و برنامه ها فاقد ارائه طرح و راهکار اجرایی برای پیشبرد جهت‌گیری‌های کلان کشور در مبحث سیاست خارجی می‌باشند.نتیجه‌گیری: تامل در گزاره‌های برنامه‌های توسعه نشان می‌دهد که هنوز اعتقادی به بهره‌گیری از سازوکار دیپلماسی و به‌طورکلی سیاست خارجی، برای پیشبرد برنامه‌های توسعه کشور وجود ندارد.

Written Foreign Policy of the Islamic Republic of IranIn light of the Upper Documents

Foreign policy involves determining and pursuing a series of national goals and interests that are being taken on the international stage by governments. Although the goals of foreign policy vary from one country to another, all countries have short, medium and long term goals in this regard. The constitution of the Islamic Republic of Iran and the vision document, as the governing documents and determining the general policies of the system and the great orientations in the field of foreign policy, can be considered as highlevel documents that specify longterm goals. Depending on their specific designation and their timeframe, development programs can be considered as second grade documents that determine the shortterm or mediumterm goals of governments to achieve the pivotal goals. As the constitutions of countries define the main goals and orientations for the foreign policy apparatus, in the preceding article, the constitution is considered as the basis and the main criterion, and the degree of compliance or noncompliance of the fiveyear development plans of the country with the constitution and the vision document, as well as with each other, and the extent of the changes made in these programs, are measured in the field of foreign policy. Findings of the research show that in different developmental programs, attention to foreign policy has always fluctuated and especially one of the main challenges in developing these documents is the lack of proper planning based on the realism in pursuing the national interests of the country in the field of foreign policy.