زلزله بم و درک معنایی ساکنان محلات مسکونی از اختلال در دلبستگی‌ به‌ مکان

وقوع سوانح از عمده عوامل تغییر در مکان شناخته می شوند که در رابطه عاطفی بین فرد مکان اختلال جدی وارد می کنند. تبعات این اختلال با تغییر در دلبستگی به مکان به شکل اضطراب و فقدان بروز می یابد که فرایندهای متاخر بازسازی سکونتگاه ها به دنبال کاهش این پیامدهای روانی است. با توجه به نقش بازسازی در بازآفرینی حس دلبستگی به مکان به عنوان سرمشقی برای عمل در جریان بازسازی سکونتگاه پس از سوانح، این پژوهش به دنبال تبیین نظریه، بر اساس درک و ارزیابی عوامل اختلال در دلبستگی به مکان در زلزله 1382 از دید ساکنان محلات مسکونی بم است.این پژوهش برمبنای ماهیت کیفی به روش پژوهش مردم نگاری همراه با مشاهدات میدانی و مصاحبه عمیق با ساکنان، با رویکردی میدان محور صورت گرفته است. تحلیل داده ها و تبیین نظریه نیز به روش «نظریه زمینه ای» انجام شده است. در این مطالعه با 40 نفر از ساکنان قدیمی محلات امامزاده زید و قصر حمید مصاحبه انجام شده که پیش از وقوع زلزله نیز در محلات مذکور ساکن بوده اند.بر اساس یافته های این پژوهش مهم ترین عوامل درک شده اختلال در دلبستگی به مکان در اثر وقوع زلزله بم به زعم ساکنان، از دست دادن عناصر هویت شهری چون ارگ و نخلستان ها و از بین رفتن حس خانه بوده که در سطح محلات با کاهش روابط اجتماعی خویشاوندی و همسایگی و تنزل هویت محله به دلیل تخریب کالبدی محله، توسط ساکنان تفسیر و معنا شده است. در نهایت ساکنان بمی اختلال در دلبستگی به مکان را به منزله نوعی «نوستالژی گذشته محله» ادراک و تفسیر کرده اند که در آن ها منجر به بی انگیزگی نسبت به محله موجود شده است. در این تجربه برخلاف تصور رایج امر بازسازی در ساخت کالبدی مسکن برای بازماندگان، بر اهمیت بازسازی عناصر هویت شهری همراه با تامین زیرساخت های لازم برای ارتقای کیفیت زندگی و روابط اجتماعی در محله و احیای هویت محله ای در امر برنامه ریزی و طراحی بازسازی پس از بروز سوانح تاکید می شود.

Bam Earthquake and Neighborhoods’ Residents’Understanding of Meaning of Disruption in Place Attachment

Disasters are identified as main causes of change in place, which seriously disrupt the personplace emotional relationship. The disruption, as the most important consequence of the disasters, happens through corporeal alterations in the place, and physical and psychological damages in people, leading to anxiety and feeling of loss in residents. Recent settlement reconstruction processes tend to not only rebuild the survivorsrsquo neighborhood physically, but also to reduce the psychological damages to the residents as the main achievement of a rehabilitation process.Due to the lack of theoretical frameworks of environmental sciences, especially environmental psychology and place attachment discussions, in disasters and the disastersrsquo effects on personplace relationship in one hand, and postdisaster reconstruction role in recreating placeattachment and reducing the disruptions on the other hand, the research seeks to develop a theory based on understanding and assessment of the factors causing disruption in place attachment after disasters. The sle community for performing the research was chosen among the residents of Bam who experienced the massive damages of the 2003 earthquake and the resulting changes in place. Due to the qualitative nature of the research, it is based on the ethnographic research methods. The qualitative data collection is conducted through field observations and indepth, facetoface interviews applying a field study approach. Data analysis and the composition of the theory and the relevant explanations are done within the framework of quot grounded theoryquot , comprised of the process of open coding, axial coding, and selective coding (StraussCorbin, 1998). In this study, indepth interviews are conducted among 40 old residents of Emamzade Zeid and Emamzade QasreHamid, with the age range of 25 to 65 years, living in the neighborhood prior to the earthquake, who could remember prewhilepost earthquake events. These people have reconstructed their homes during 10 years. Research findings reveal that the most important factors causing postearthquake disruption in placeattachment, from the residentsrsquo viewpoint, were the loss of elements related to the cityidentity, such as the Arg(citadel) and the Nakhlestans(palm groves). The residents also pointed out the loss of the sense of home, leading to reduction of social kinship and neighborhood relationships, as well as neighborhood identity degradation due to the physical destruction of the place. Finally, Bam residents interpret the interferences in place attachment as ldquo Neighborhood Past Nostalgiardquo causing a loss of interest in the neighborhood.Contrary to the common belief in the importance of physical reconstruction to the survivors, other factors such as the reconstruction of identityrelated elements of the city were emphasized along with necessary infrastructures for promotion of living conditions, neighborhood social relationships and neighborhood identity revival. These factors seem to have a positive impact in recreating the residentsrsquo emotional bond with the reconstructed neighborhoods, which is a matter to be considered in postdisaster reconstruction planning, especially at neighborhood level.