نقش سازمان‌های مردم نهاد و رهبران محلی در توسعه روستایی

مشارکت مردم در طرح‌های توسعه، موضوعی است که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیار قرار داشته و پژوهش‌ها و متون تخصصی نیز در این مورد به نظریه‌پردازی پرداخته‌ و تعاریف، فرضیه‌ها و روش‌های مختلفی ارایه نموده‌اند. از آنجا که مردم خود به عنوان افراد ذینفع و مخاطبین برنامه‌های عمرانی مطرح‌اند، همفکری، همکاری و مشارکت آنان در فرایند تهیه و اجرای این برنامه‌ها از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و بسیار سودمند است. به‌دلیل ویژگی‌های حاکم بر جامعه روستایی، به ویژه انسجام اجتماعی، غنای فرهنگی و ظرفیت‌های کالبدی، و با توجه به زمینه مشارکت میان روستاییان، این امر به مثابه امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر تلقی شده و می‌تواند به عنوان راهبردی اصلی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی روستاها مطرح گردد. این در حالی است که در واقعیت و در مقام عمل، برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای پروژه های مختلف در روستاها یا به طور کلی بدون مشارکت مردم روستا انجام می‌شود و یا مشارکت به معنای واقعی در آن صورت نمی‌پذیرد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، با استفاده از مشارکت شعاری از مردم استفاده ابزاری صورت می‌گیرد. در عین حال مشارکت فعال روستاییان در برنامه‌های توسعه کالبدی روستاهایشان رویکردی مهم در راستای بها دادن به نقش مردم است که توان‌بخشی و ابتکار عمل خود روستاییان را به دنبال دارد تا خود آن ها با توجه به نیازهایشان در عمران روستا مشارکت داشته باشند. در صورتی‌که مشارکت مردم در روند برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های عمران روستایی تلاشی جهت‌دار، داوطلبانه، و با نظارت و هماهنگی نهادهای مردمی سازمان‌یافته در خود روستا باشد، علاوه بر آنکه موجبات ایجاد همدلی و همبستگی بین مردم را فراهم می‌نماید، زمینه‌ساز توسعه روستایی با سرعت بیشتر و ابعاد وسیع‌تر و کاراتر است. تحقق این امر نیازمند شناخت جامع از روش‌ها و زمینه‌های مشارکت مردم روستاها در فرایند عمران روستاها و ظرفیت‌هایی است که جز با نگاه دقیق در مقیاس محلی و خرد، قابل بهره‌برداری نیستند. در این مقاله تلاش خواهد شد تا ضمن طرح ویژگی‌های مشارکت مردمی، نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و ارکان آن ها در تحقق مشارکت بررسی شده و حضور این نهادها در این راستا لازم و اجتناب‌ناپذیر معرفی گردد. در بخش نخست مقاله ضمن طرح مبانی نظری مشارکت و بیان اهداف و روش های آن، ویژگی‌های مشارکت مردمی از خلال ادبیات مشارکت و از زبان متخصصین و صاحبنظران این موضوع تبیین می‌گردد. بخش دوم مقاله نیز به بررسی نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و چگونگی تجلی مشارکت مردمی در بندر لافت اختصاص یافته و تجربه برنامه ریزی توسعه و طراحی کالبدی در بخش‌هایی از این روستا توصیف گردیده است. هدف مقاله آن است که نقش و حضور مردم و کارشناسان در هدف‌‌گذاری و تبیین سیاست‌های توسعه روستایی را توامان و ضروری معرفی نموده و این واقعیت را خاطرنشان نماید که به رغم آنکه روستاییان ما هنوز وارد سطوح بالای مشارکت مانند خودانگیختگی نشده‌اند، اما دربسیاری از جوامع روستایی ظرفیت ارزشمند و بالایی جهت مشارکت فعالانه وجود دارد که بهره‌گیری از آن سرعت و کیفیت توسعه و عمران روستاها را دوچندان خواهد ساخت.