مطالعه و شناخت آرایه‌های تزئینات معماری ابنیه مسکونی شهر تاریخی ماسوله

با نگاهی به معماری سنتی ایرانی می‌توان جایگاه ویژه آرایه‌های تزئیناتی که تجلی‌گاهی از اعتقادات، آداب‌ورسوم‌های هر جامعه بوده‌اند را در غالب آرایه‌های تزئیناتی ابنیه مسکونی مشاهده کرد. شهر ماسوله در شهرستان فومن قرار دارد، این شهر تاریخی در فهرست آثار ملی به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده ‌است. حدود سده هشتم هجری (قرن 14 میلادی) مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به همراه مردمان کهنه ماسوله که در 6 کیلومتری شمال غرب این شهر واقع است، به نقطه‌ای که هم‌اکنون به‌عنوان شهر ماسوله شناخته‌ شده، کوچ کردند. ماسوله دارای آرایه‌های تزئیناتی بسیار غنی است که در توالی قرون متمادی شکل‌گرفته است. این پژوهش، سعی بر آن دارد تا آرایه‌های تزئینی ابنیه‌ مسکونی ماسوله را موردبررسی و تحلیل قرار دهد. هدف پژوهش، شناسایی، طبقه‌بندی نقوش و مضامین اصلی آرایه‌های تزئینات معماری ابنیه ماسوله و پاسخ‌گویی به سوالاتی است نظیر: تزئینات معماری ابنیه مسکونی ماسوله به لحاظ نقوش و آرایه‌های تزئیناتی شامل چندین گونه است؟ چه عواملی در شکل‌گیری آرایه‌های تزئینات معماری ابنیه مسکونی ماسوله موثر بوده‌اند؟ پژوهش حاضر، بر مبنای بررسی‌های میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و همچنین با بهره‌گیری از روش‌های توصیفی - تحلیل صورت پذیرفته است. یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است، تزئینات ابنیه مسکونی ماسوله در سطوح؛ درب، طاق، پنجره، نرده، پوشش زنگ و کنتور برق، کتیبه چشم نظر تزئینات گیاهی و آینه‌کاری دسته‌بندی می‌شوند. همچنین نتایج نشان‌دهنده آن است که عمده‌ترین عوامل موثر در شکل‌گیری تزئینات ابنیه مسکونی ماسوله به جهت ایجاد و افزایش امنیت (درب)، کاهش فشارهای سازه‌ای در برابر باد و زلزله (طاق)، رفع نیازهای نورگیری فضایی (پنجره)، افزایش ایمنی، ایجاد فضاهای سبز و فضاهای اشتغال فصلی (نرده)، رفع نیازهای کاربران در جهت تسهیل و افزایش رفاه کاربران در دوران معاصر و حذف سیمای نامطلوب تجهیزات الکترونیکی (پوشش زنگ و کنتور)، برگرفته‌شده از اعتقادات دینی و فرهنگی (کتیبه‌های چشم نظر) برگرفته‌شده از علاقه‌مندی مردم به گل و گیاهان و تاثیرپذیری از جغرافیای استان گیلان (تزئینات گیاهی) و برگرفته‌شده از اعتقادات دینی و آیینی مردم ماسوله بوده است.

studying and understanding the architectural ornamentations of residential buildings in the historical city of masouleh

looking at traditional iranian architecture, one can see the special place of ornamentations that have been a manifestation of the beliefs, customs and traditions of each society in the majority of residential buildings. masouleh holds very rich ornamentations that have been formed over many centuries. this research seeks to investigate and analyze the ornamentations of residential buildings in masouleh. the aim of the research is to identify and classify the motifs and main themes of the architectural ornamentations of masouleh buildings and answer the following questions: do the architectural decorations of the residential building of masouleh include several types in terms of motifs and ornamentations? what factors have been effective in the formation of the architectural ornamentations of residential buildings in masouleh? the current research is based on field surveys, library studies and also descriptive-analytical methods. the findings of the research show that the decorations of masouleh residential buildings are classified at the level of doors, arches, windows, fences, doorbell and electric meter covers, evil eye inscriptions, plant decorations and āina-kāri. also, the results show that the main effective factors in the formation of the decoration of masouleh residential building are to create and increase security (door), reduce structural pressure against wind and earthquake (arch), meet the needs of spatial lighting (window), increase safety, create green and seasonal spaces (fence), meet the needs of users in order to facilitate and increase the well-being of users in the contemporary era and remove the undesirable appearance of electric equipment (doorbell and meter cover), derived from religious and cultural beliefs (inscriptions), derived from people’s interest in flowers and plants being influenced by the geography of guilan province (plant decorations) and taken from the religious and ritual beliefs of the people of masouleh.