ارزیابی هندسی حیاط مرکزی و تحلیل ساختار فضاهای معماری در اقلیم بومی گرم و مرطوب؛ مطالعه موردی: خانه‌های تاریخی صفوی و قاجار دزفول

عدم شناخت کافی و درست مبتنی بر انگاره‌های بنیادین و اصیل تداوم‌ یافته الگوهای معماری خانه‌های سنتی ایران، منجر به آشفتگی‌هایی در ساختارهای بنیادین در معماری خانه‌های امروزی ‌شده‌ است. هدف این ‌پژوهش، ارزیابی هندسه حیاط مرکزی و تحلیل ساختار فضاهای معماری در اقلیم بومی گرم و مرطوب معماری خانه‌های مورد مطالعه دوره قاجاریه و صفویه در دزفول، شناخت و بازنمایی در معماری خانه‌های امروزی ‌است. در این میان، خانه‌های دوران صفوی و قاجار در شهر دزفول، نمونه‌های ارزشمند از معماری بشمار می‌آیند که به‌خوبی توانسته‌اند با شرایط خاص اقلیمی خوزستان هماهنگ شوند. بر این مبنا در پژوهش حاضر، به شناسایی الگوهای هندسی و تناسباتی و استانداردهای حاکم در ساختارهای حیاط مرکزی، تالارهای زمستان‌نشین و اتاق‌های فصلی مبتنی بر اقلیم گرم و مرطوب پرداخته شده است. همچنین روابط فضاها نیز براساس مشخصات کالبدی مورد مطالعه قرار می‌گیرد تا با مقایسه معیارهای اقلیمی بتوان به الگوی طراحی پایدار براساس الگوهای ساختاری دست یافت. بدین منظور یازده بنای مسکونی از دوره صفوی و قاجار به‌طور هدفمند انتخاب شدند که در شهر دزفول فراوانی قابل‌توجهی را به خود اختصاص داده‌اند،. در ادامه روند بررسی این خانه‌ها، داده‌ها و اطلاعات حاصل از مطالعه و بررسی میدانی در جداولی به ثبت رسیده و به کمک روش‌های محاسباتی، استدلال منطقی داده‌ها و تحلیل کمی و کیفی آن‌ها مجموعه‌ای از تناسبات هندسی و روابط فضایی به دست آمد. نتایج به‌گونه‌ای است که براساس فصل مورد استفاده و نوع کاربری، برخی فضاها شکل‌های متناسبی دارند. تفاوت فصلی در طراحی فضاها اغلب به دو فصل تابستان و زمستان محدود است. توجه به استفاده از نور خورشید و تهویه به‌خاطر باد مطلوب شرقی در جهت‌گیری بناها نیز مدنظر قرار گرفته است؛ حتی این جهت‌گیری در فصل زمستانی هم موردتوجه بوده است. بررسی‌های تراکم ساختمانی نشان می‌دهد درون‌گرایی صفت غالب خانه‌های منطقه است و توده ساختمانی، بیشتر از نیمی از مساحت عرصه را تشکیل می‌دهد. بنابراین مدت کوتاهی از حیاط در تابستان استفاده می‌شود و کاربرد آن در زمستان برای دریافت نور در عمق فضاها است. به همین دلیل، اغلب حیاط مربعی شکل با نسبت طول و عرض برابر و صورت فشرده مرسوم بوده است. 

geometric evaluation of the central courtyard and analyzing the structure of architectural spaces in hot and humid local climate

past architectures have undergone many tests in their physical structures and have reached stable combinations over the years. among the climatic solutions of historical houses in interaction with nature, it has been harmonizing the form and the structure of architectural spaces. one of the main characteristics of native architecture in interaction with the natural environment is the components design , patterns and physical proportions based on environmental variables such as sunlight, seasons, etc.; in such a way that creating physical compatibility in historical houses with the natural environment, along with other considerations, guarantees less energy consumption and the benefit of environmental comfort. however, today to environmental problems, paying attention to climate-based characteristics has become more important; therefore, it can provide specific standards in the process of modernizing and improving sustainability in future buildings. meanwhile, the houses of the safavid and qajar era in dezful city are valuable examples of architecture that have been well adapted to the special climatic conditions of khuzestan. based on this, in the current research, the identification of geometric patterns, proportionality and prevailing standards in the structures of the central courtyard, winter halls and seasonal rooms based on hot and humid climates is discussed. also, the relationships of spaces are also studied based on physical characteristics; so that by comparing climatic criteria, a sustainable design pattern can be achieved based on structural patterns; identified the most common spatial proportions in accordance with nature in this region; and used in accordance with today’s needs.for this purpose, eleven residential buildings from the safavid and qajar eras were purposefully selected, which have gained significant prosperity in the city of dezful. in the continuation of the investigation process of these houses, the data and information obtained from the study and field investigation were recorded in a table and with the help of calculation methods, logical reasoning of the data and their quantitative and qualitative analysis, a set of geometric proportions and spatial relationships were obtained. finally, results were obtained that expressed the most common and practical dimensions, areas and geometric ratios and emphasized the relationship between spatial patterns and climatic and environmental data of hot and humid weather.