تحلیل خطر زمین‌لغزش برای شناسایی محدودیت‌های توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی؛ مطالعه موردی: منطقه سوادکوه مازندران

زمین‌لغزش بعد از سیل و زلزله یکی از مهم‌ترین مخاطره‌های طبیعی در جهان است که سالانه باعث خسارات جانی و مالی قابل‌توجهی می‌شود. منطقه سوادکوه در دامنه‌های شمالی البرز متاثر از عوامل اقلیمی، ژئومورفولوژیکی، زمین‌شناسی، هیدرولوژیکی و انسانی - بیولوژیکی مستعد بروز زمین‌لغزش بوده است. هدف از این تحقیق، تحلیل خطر زمین‌لغزش برای شناسایی محدودیت‌های توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در منطقه سوادکوه مازندران است. به این منظور، ابتدا بر اساس سوابق، مشاهدات میدانی، تصاویر ماهواره‌ای و...، بالغ بر 319 زمین‌لغزش تدقیق و شناسایی شد. با بررسی و تحلیل عوامل طبیعی و انسانی موثر بر زمین‌لغزش شد بارش در وقوع بیش از 180 زمین‌لغزش نقش کلیدی و محوری درمنطقه داشته است. دراین پژوهش، برای پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش منطقه‌ از مدل مارکوس (marcos) بعنوان یکی از روش‌های جدید تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده شد، که با استفاده از نرم‌افزار gis با تلفیق لایه‏های شیب، جهت‏شیب، سنگ‌شناسی، کاربری‏اراضی، فاصله از جاده، رودخانه و گسل، بارش و زلزله نقشه پهنه‏بندی خطر زمین‌لغزش منطقه در پنج کلاس خیلی‏کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی‏زیاد تهیه شد. خروجی مدل نشان می‌دهد که بیش از 63 درصد سطح منطقه و 146 روستا در پهنه‌های با خطر زمین‌لغزش متوسط تا خیلی‏زیاد قرارگرفته‏اند که عمدتاً در ارتفاع کمتر از 2000 متر، شیبهای 20 تا 30 درجه، بستر سنگ‌های غنی از کانی‌های رسی (سازند شمشک، سازند سری قاره‌ای، رسوبات آبرفتی کواترنرو...) و در فاصله 100 متری جاده‌ها و رودخانه‌ها گسترش دارند. اعتبارسنجی مدل مذکور به روش نسبت تراکمی نشان داد که میزان دقت مدل مارکوس89/1 درصد است که بیانگر دقت خیلی‏خوب روش مذکور است که وقوع 283 زمین‌لغزش در پهنه‌های با خطر متوسط تا خیلی‏زیاد و وقوع 38 زمین‌لغزش در بافت کالبدی روستاها و 137 زمین‌لغزش به فاصله 300 متری بافت روستاها در پهنه‏های مذکور، نشان از همخوانی بسیار خوب نتایج این مطالعه با تجربیات حاصل از مشاهدات میدانی و مطالعات ژئوتکنیک و ژئوفیزیک انجام‌گرفته در منطقه است. از نتایج حاصل می‌توان در تهیه طرح‌های توسعه و عمران(جامع) ناحیه ای، طرح‌های پیشرفت و آبادانی منظومه‌های روستایی و طرح‌های هادی روستایی برای شناسایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض زمین‌لغزش و همچنین شناسایی قابلیتها و محدودیت‌های توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی استفاده کرد. 

landslide risk analysis to identify the limits of physical development of rural habitations (case study: savad koh mazandaran region)

landslides after floods and earthquakes are one of the most important natural hazards in the world, which cause many human and financial losses every year. swadkoh region in the northern slopes of alborz has been prone to landslides due to climatic, geomorphological, geological, hydrological and human-biological factors. the purpose of this research is to analyze the risk of landslides to identify the physical development limits of rural settlements in swadkoh area of mazandaran. in this regard, first, based on field observations and using satellite images, more than 319 old and new landslides were verified and identified. then the factors affecting landslides including slope, direction of slope, lithology, land use, distance from road, distance from river, distance from fault, rainfall and earthquake were analyzed and determined by matching the date of occurrence of landslides with the time of rainfall. that rainfall has played a key role in the occurrence of more than 180 landslides in the region. in this research, the marcos model was used to prepare a landslide risk zoning map, which is one of the new multi-criteria decision-making methods, which uses gis software to map the landslide risk of the region in five classes: very low, low, medium, a lot, a lot was prepared. the output of the model shows that more than 63% of the region is located in areas with moderate to high landslide risk, which are mainly at an altitude of less than 2000 meters, lands with a slope of 20 to 30 degrees, in the bed of rocks rich in clay minerals (shemshak formation, seri continental formation, same width as qom formation and quaternary alluvial sediments) are 100 meters away from roads and rivers. also, more than 146 villages are located in areas with moderate to high landslide risk, and the occurrence of 38 landslides in the context of villages and 137 landslides at a distance of 300 meters from the legal boundary of the villages indicates the high accuracy of the mentioned model; validation of the model using the density ratio method showed that the accuracy of the marcus model is 89.1%, which indicates the very good accuracy of the mentioned method, that the occurrence of 283 landslides in areas with medium to high risk shows a relatively good agreement between the results of this study and the experiences obtained from field observations. and geotechnical and geophysical studies conducted in the region. the results can be used in the preparation of city master plans, sustainable development plans of rural systems and rural leader plans to identify  rural habitations exposed to landslides or to identify the limits of physical development of  rural habitations.