واکاوی مفهوم خلوت با تکنیک نحوفضا در سازمان فضایی خانه‌های روستایی؛ نمونه موردی: استان بوشهر

خانه‌های روستایی بوشهر به‌عنوان بخشی ارزشمند از تاریخ معماری ایران است که بر اساس نیازهای اقلیمی، فرهنگی و معیشتی آن‌ها شکل گرفته است و برای درک ارزش آن‌ها نیاز به پژوهش‌های بسیار است. یکی از جنبه‌های مهم این ارزشمندی شناخت این بناها برای پاسخ‌گویی به نیازی اساسی برای ساکنین، یعنی خلوت است. عوامل گوناگونی در شکل‌گیری خلوت تاثیرگذار هستند ولی می‌توان سازمان‌دهی فضایی را مهم‌ترین عامل معرفی نمود؛ لذا برای درک بهتر و شناخت دقیق‎تر شکل‌گیری خلوت و چگونگی پاسخ‌گویی خانه‌های روستایی بوشهر به آن، ضرورت دارد سازمان‌دهی فضایی آن‌ها مورد واکاوی قرار گیرد. ابتدا با نمونه‌گیری هدفمند نُه خانه روستایی از مجموع روستاهای بررسی‌شده انتخاب شدند. سپس پنج شاخص‌ سنجش خلوت شامل سلسله‌مراتب دسترسی، عمومی و خصوصی بودن فضاها، ارتباط و حریم بصری، دسترسی بصری و خوانایی از مبانی نظری پژوهش استخراج گردید. در مرحله بعد برای تحلیل نمونه‌ها از تکنیک تحلیل گراف نمایانی جهت استخراج داده‌ها از نقشه‌های ترسیم‌شده به کمک ابزارهای هم‌پیوندی، ارتباط، عمق گامی، عمق متریک و زاویه دید به کمک نرم‌افزار دپس‌مپ استفاده شد. یافته‌ها حاکی از آن است که خانه‌ها در عین داشتن سازمان‌دهی فضایی مشابه، در عمق و سلسله‌مراتب دسترسی به فضاها دارای تفاوت‌هایی هستند. نتایج نشان می‌دهد تفاوت در نوع دسترسی و جانمایی فضاها باعث ایجاد مرزبندی‌های متفاوت در خانه‌ها شده است که همین موضوع باعث تفاوت در خلوت کسب‌شده آن‌ها دارد. در برخی خانه‌ها باتوجه‌به کمتر بودن میزان شاخص‌های هم‌پیوندی، ارتباط و عمق، دارای نفوذپذیری و یکپارچگی کمتر و نیز سلسله‌مراتب دسترسی بیشتر بوده؛ بنابراین از میزان خلوت بیشتری بهره می‌برند. در ضمن اتاق‌ها (به‌خصوص اتاق‌خواب) و سرویس‌ خانه‌ها که جزء عرصه خصوصی هستند دارای بیشترین عمق و کمترین میزان ‌هم‌پیوندی بوده که نشان از بالاتر بودن درجه خلوت آن‌ها دارد و در مقابل، فضای ورودی و حیاط با کمتر بودن این شاخص‌ها عمومی‌ترین فضاها هستند. 

analyzing the concept of solitude with the spatial syntax technique in the spatial organization of rural homes; case study: bushehr province

rural houses in bushehr are a valuable part of of iran’s architectural history that have taken shape based on their climatic, cultural, and economic needs. to fully understand their value, extensive research is needed. one important aspect of this value is the recognition of the privacy provided by these structures, which is crucial for their inhabitants. although various factors contribute to the formation of privacy, spatial organization can be identified as the most significant. therefore, in order to better understand the formation of privacy and how bushehr’s rural houses respond to it, the spatial organization of these houses needs to be analyzed. nine rural houses were purposefully selected from the surveyed villages to achieve this goal. then, five indicators of privacy measurement, including hierarchy of access, public and private spaces, connection and visual privacy, visual access and legibility, were extracted from theoretical research foundations. in the next stage, graph analysis technique was used to extract data from the drawn maps using tools such as connectivity, relationship, step depth, metric depth, and angle of view with the help of depth map software for sample analysis. the findings indicate that although houses have similar spatial organization, they differ in depth and hierarchy of access to spaces. the results indicate that differences in the type of access and visibility of spaces have created different boundaries in houses, which in turn affect their level of privacy. in some houses, due to lower levels of connectivity, relationship, and depth indicators, they have less permeability and cohesion, as well as a higher hierarchy of access, resulting in a greater level of privacy. additionally, rooms (especially bedrooms) and bathrooms, which are part of the private domain, have the greatest depth and the lowest level of connectivity, indicating a higher degree of privacy.