بررسی گونه‌شناسی فضاهای پر و خالی در ساختار خانه‌های بومی اقلیم سرد؛ مطالعه موردی: تبریز

معماری بومی ایران گنجینه‌ای ارزشمند از معیارها و روش‌های طراحی را شکل می‌دهد که متناسب با ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی، معیشتی و اقلیمی، باتوجه‌به امکانات موجود شکل‌گرفته و همزیستی انسان و محیط‌زیست به‌عنوان یک رابطه دو جانبه را درک می‌کند؛ این در حالی است که سرعت تغییر در بافت قدیم شهرها ما را با عدم وجود این آثار در آینده‌ای نه‌چندان دور مواجه خواهد کرد. این امر لزوم ثبت الگوهای این معماری و شناخت و کشف زوایای پنهان فرمی، عملکردی و اقلیمی و بوم‌گرایی مساکن بومی را بیش‌ازپیش نمایان می‌سازد. در زمانی که عدم استفاده از تناسبات و اصول و قواعد کاربردی در ساختمان به امری عادی تبدیل شده، پژوهش در حوزه معماری بومی و کشف تناسبات و اصول کاربردی و گونه‌شناسی می‌تواند به درک بهتر فضا و دستیابی به الگوهای طراحی کاربردی بینجامد. باتوجه‌به مغفول ماندن اقلیم سرد در پژوهش‌ها، این پژوهش قصد دارد که با بررسی کالبدی فضای پر و خالی مسکونی در این اقلیم، به گونه‌شناسی آن بپردازد و از این راه مشخصه‌های این معماری بررسی گردد. محدوده پژوهش خانه‌های بومی تبریز با قدمت قاجار تا پهلوی است. در بخش نظری با ابزار کتابخانه‌ای و با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی چهارچوب نظری ارائه و در مرحله بعد به مطالعه نمونه‌ها و برداشت و تحلیل فرمی، تناسبات کالبدی و گونه‌شناسی شکلی - اقلیمی فضای پر و خالی پرداخته شده است. ابزار گردآوری اطلاعات، منابع، اسناد، کروکی و نقشه های خانه‌های بومی به روش مطالعات میدانی و تحلیل فرمی یافته‌ها است. نتایج حاصل‌شده نشان می‌دهد فضای پر و خالی مسکونی تبریز مبتنی بر اصول بوم‌گرایی بوده و همچنین وجود یک نسبت مشخص در خانه‌های بومی را نمایان می‌کند. همچنین بیشترین فراوانی جهت‌گیری‌ها از 10 درجه جنوب شرقی تا 20 درجه جنوب غربی و همچنین خانه‌های یک جبهه و دوطبقه تراکم است.

exploring the typology of filled and empty spaces in the structure of vernacular houses of cold climate; the case study of tabriz

the vernacular architecture of iran is a valuable treasure of design criteria and methods that have been formed in accordance with the geographical, cultural, livelihood, and climatic characteristics, based on the available facilities, and addresses the coexistence of humans and the environment as a two-way relationship; while the speed of change in the old fabric of cities makes us face their absence in the near future. this highlights the need to record traditional architectural pattern and to identify and discover the hidden form, function, climate, and ecological aspects of traditional houses. at a time when not using proportions and practical principles and rules in building has become widespread, researching vernacular architecture, and discovering proportions and practical principles and typology can lead to a better understanding of space and achieving practical design patterns. due to limited research on cold climate, this study aims to investigate the typology of the filled and empty residential space in this climate to explore the characteristics of this architecture style. the scope of the research is vernacular houses of tabriz dating from qajar to pahlavi. the theoretical framework is first presented using desk research and a descriptive-analytical method, and then the study of samples and the collection and analysis of form, physical proportions, and typology of the shape-climate of the filled and empty space have been discussed. for collecting data, sources, documents, sketches, and maps of vernacular houses, field studies and formal analysis of findings is used. the results show that the full and empty residential space of tabriz is based on ecological principles, and also shows the existence of a specific ratio in vernacular houses. moreover, the most frequent orientations are from 10 degrees southeast to 20 degrees southwest, as well as one-front and two-story houses.