تحولات کالبدی و عملکردی حیاط در مسکن روستایی؛ مطالعه موردی: روستاهای دشت مرکزی گرمسار

تغییرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و اجبار نهادهای دولتی به‌منظور شکل جدید زندگی و بهبود شرایط روستائیان، تغییراتی در مسکن روستایی به وجود آورده است، به‌طوری‌که حیاط که جزء لاینفک خانه روستایی و بخشی از مساحت آن محسوب می‌شود دچار تغییرات اساسی در کالبد و کارکرد خود شده است. پژوهش حاضر، باتوجه‌به نقش حیاط در زندگی روستایی و با هدف دستیابی به عوامل تاثیرگذار بر تغییرات کالبدی و عملکردی آن، به مطالعه و بررسی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان گرمسار می‌پردازد. نوع تحقیق کاربردی و روش مطالعه به‌صورت توصیفی تحلیلی است. گردآوری اطلاعات ازطریق مشاهده میدانی، برداشت‌ها، اسناد و منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. روستاها به‌صورت هدفمند و غیرتصادفی و حجم نمونه 5 درصد جامعه آماری و به روشی تصادفی برگزیده شده است. آنالیز داده‌ها با نرم‌افزار spss و تحلیل عاملی (factor analysis) برای دسته‌بندی عوامل کالبدی و کارکردی حیاط انجام شده است. سپس به روش تحلیل واریانس یک‌طرفه (one-way anova) به توصیف و تحلیل اطلاعات پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که از میان 4 عامل شناسایی‌شده در تغییرات کالبدی حیاط، 2 عامل مربوط به تنوع و انعطاف‌پذیری و دیگری فضای باز، دارای ارتباط معنادار میان بناهای سنتی و معاصر است و بیشترین اثربخشی را در خانه‌های سنتی و بازسازی‌شده دارند. به‌عبارتی سلسله‌مراتبی در ساخت حیاط در مسکن روستایی وجود دارد که در مسکن جدید روستایی، تنوع‌پذیری و فضای باز نیز کمتر می‌شود. در این پژوهش فضای باز بخشی از حیاط است که ملزومات زندگی روستایی را در برمی‌گیرد و صرفاً فضاهای ساخته‌نشده را شامل نمی‌شود. همچنین نتایج بررسی تغییرات کارکردی نیز نشان می‌دهد، از میان 3 مولفه شناسایی‌شده، تنها عامل مربوط به کارکرد زیستی دارای ارتباط معناداری است و کارکرد فضاهایی چون: سرویس بهداشتی، انبار تجهیزات، آشپزخانه، پیش‌ورودی و تراس‌ها در حیاط خانه‌های قدیمی و بازسازی نقش موثرتری نسبت به حیاط مساکن معاصر دارند.

physical and functional developments of the yard in rural housing; case study: villages of garmsar central plain

cultural, social, and economic changes and the compulsion of government institutions to create a new way of life and improve the conditions of villagers have brought about changes in rural housing. thus, yard, which is an integral part of a rural house, undergoes fundamental changes in its body and function. considering the role of the yard in rural life and with the aim of finding the factors affecting its physical and functional changes, the research studies and examines the rural settlements of garmsar city. the study is applied research and the method is descriptiveanalytical. data have been collected through field observation, surveying, documents, and library resources. the villages have been selected purposefully and nonrandomly, and the sample size is 5% of the statistical population in a random way. data analysis was done with spss and factor analysis to classify the physical and functional factors of the yard. then, using the oneway analysis of variance (oneway anova) it described and analyzed the information. the results show that among the 4 factors identified in the physical changes of the yard, 2 factors, i.e., diversity and flexibility and open space have a significant connection with traditional and contemporary buildings and are most effective in traditional and renovated houses. in other words, there is a hierarchy in the construction of the yard in the rural housing, and in the new rural housing, diversity and open space are also reduced. in this research, open space is a part of yard that includes the essentials of rural life and does not include only unbuilt spaces. furthermore, the results of functional change analysis also show that, among the 3 identified components, only the factor related to livelihood function has a significant connection and the function of spaces such as: toilets, equipment storages, kitchens, entrances, and terraces in the yards of old houses and reconstruction plays a more effective role than in the yards of contemporary houses.