بازبینی بازسازی مسکن بم پس از زلزله‌ی سال 1382 با هدف شناسایی عوامل موثر بر بازتوانی روانی بازماندگان، بر مبنای روش‌شناسی کیو

یکی از مخرب‌ترین زلزله‌های ایران در دهه‌های اخیر، با دامنه‌ی وسیع آسیب، تخریب و پیامدهای طولانی‌مدت، زلزله‌ی سال 1382 بم است. در طول رخداد زلزله و پس‌ازآن، جوامع واکنش‌های عاطفی و سوگیری‌های شناختی را تجربه می‌کنند که برخاسته از »تروما «، »تجارب تروماتیک « و »از دست دادن‌های تروماتیک « هستند. در مرحله‌ی بازتوانی، با هدف بازگشت جوامع به زندگی عادی در درازمدت، بازسازی مسکن دارای پتانسیل‌های قدرتمندی در التیام پیامدهای تروماتیک است. اما به دلیل فقدان دانش و شناخت پیرامون تروما درزمینه‌ی ایران، دیالکتیک بازسازی مسکن و بازتوانی طولانی‌مدت جوامع و التیام با ابعاد ناشناخته‌ی زیادی روبه‌رو می‌شوند. تحقیق حاضر با استفاده از روش q و تکنیک دلفی، تلاش دارد در بازبینی بازسازی مسکن بم، عوامل موثر بر بازتوانی روانی و التیام پیامدهای تروماتیک زلزله را استخراج کند. طرح تحقیق در 5 مرحله تعریف شد. در تعریف و ساخت اجماع نظر، آیتم‌های مجموعه‌ی q، با بررسی ادبیات و تحلیل محتوای 10 مصاحبه‌ی عمیق با صاحب‌نظران برجسته در این زمینه، ایجاد شد. در راندهای دلفی، مجموعه‌ی مشارکت‌کنندگان تحقیق را 23 نفر از مسئولان و محققان درزمینه‌ی بازسازی مسکن بم و بازتوانی اجتماعی روانی جامعه‌ی آن، با روش نمونه‌گیری نظری و سپس گلوله برفی تشکیل دادند. بر اساس یافته‌های حاصل از تحلیل عامل q، 6 عامل اطمینان مجدد به مصونیت در مسکن، سازگاری/ انعطاف‌پذیری، رنگ تعلق، باور بر خود کارآمدی، سولاستالژیا و سیاست‌ها و برنامه‌های بازسازی توانمندسازنده و شاخص‌های مرتبط با آن‌ها، در فرایند بازسازی و محصول مسکن بازسازی‌شده‌ی بم دارای 62.6% پتانسیل تاثیرات مثبت یا تشدیدکننده‌ی پیامدهای تروماتیک زلزله و بازتوانی بازماندگان هستند.

A review of Bam housing reconstruction after the 2003 Earthquake to identify the effective factors on the survivors’ psychological recovery, based on Q methodology

The 2003 Bam earthquake is one of the most destructive ones in Iran in recent decades, with extensive damage, destruction and longterm consequences. During and after an earthquake, communities experience emotional reactions and cognitive biases that arise from trauma, traumatic experiences, and traumatic losses. Housing reconstruction has powerful potential to heal traumatic consequences in the rehabilitation phase to return communities to normal life in the long run. However, due to the lack of knowledge about trauma in Iran, the dialectic of housing reconstruction and longterm rehabilitation and healing of communities has many unknown aspects. Using the Q method and the Delphi technique, the study tries to extract the factors affecting psychological rehabilitation and healing of the traumatic consequences of the earthquake in reviewing the housing reconstruction of Bam. The research design was defined in 5 stages. In defining a consensus, the items in the Q series were created by reviewing the literature and analyzing the content of 10 indepth interviews with leading experts in the field. Using the theoretical sampling method and then snowball in the Delphi rounds, the group of research participants consisted of 23 officials and researchers in the field of housing reconstruction in Bam and sociopsychological rehabilitation of its community. Based on the findings of factor Q analysis, 6 factors in the reconstruction process and the reconstructed houses in Bam, i.e., reassure housing immunity, adaptability/ flexibility, belonging, selfefficacy belief, solastalgia, and empowerment policies and programs, and related indicators have 62.6% potential for positive or aggravating effects of earthquake traumatic consequences and rehabilitation of survivors.