بازشناسی مفهوم تاب‌آوری در حفاظت و توسعۀ یکپارچۀ روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستای تاریخی مزار خراسان رضوی

فعالیت‌های انسانی طی پنجاه سال گذشته اکوسیستم‌های موجود در سرتاسر جهان را سریع‌تر و گسترده‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ تغییر داده‌اند. این تغییرات ضرورت درک بهتر از نحوۀ مدیریت و سازگاری با تغییرات را نشان می‌دهند. بسیاری از چالش‌های مدیریت اکوسیستم‌های اجتماعی‌زیست‌محیطی که امروزه با آن مواجه شده‌ایم، با فرآیندهای پویا مرتبط‌اند. روستاها نمونه‌ای بارز از این اکوسیستم‌ها هستند که پیوسته دستخوش تغییرات می‌شوند. این شرایط نه‌تنها ضرورت بازنگری در تعاملات انسان و محیط را در سطح وسیع مطرح می‌نمایند، بلکه ضرورت نحوۀ مداخله و چگونگی مدیریت اکوسیستم‌هایی را که به رفاه انسان بستگی دارد نیز مدنظر قرار می‌دهند. روستای مزار به‌عنوان یک اکوسیستم فعال در زمان حاضر شناخته می‌شود؛ چراکه نشانه‌های پیوند جامعۀ روستایی با محیط طبیعی تا حدودی در آن مشاهده می‌شود و خدمات اکوسیستم نیز کم‌وبیش به این چرخه وابسته‌اند. این تحقیق به‌منظور کمک به شناسایی تغییرات و هدایت تحول مطلوب سیستم روستای مزار، بدون به‌خطرانداختن یکپارچگی سیستم، با استفاده از رویکرد تاب‌آوری طراحی شده است. در واقع چگونگی دستیابی به نحوۀ مداخله و مدیریت روستای مزار به‌عنوان یک اکوسیستم پویا در این تحقیق مدنظر است. در اینجا با استفاده از روش کیفی مفاهیم و مولفه‌های تاب‌آوری روستا ارزیابی و تحلیل شده‌اند تا روشی جایگزین برای تفکر و شیوۀ مدیریت آن فراهم شود. در این تحقیق، داده‌های آماری از سازمان‌های مربوطه به‌جهت شناسایی وضعیت کنونی روستا بررسی و تحلیل شده‌اند و مصاحبه‌های عمیق از افراد بومی جهت ارزیابی مولفه‌های تاب‌آوری انجام شده‌اند. ابزار پژوهش شامل داده‌های آماری موجود و مصاحبه بر اساس مولفه‌های تاب‌آوری بوده‌اند که میزان تغییرات و نحوۀ گذار سیستم را مبنی بر میزان اهمیت مولفه‌هایی، همچون تنوع، مدولار، ذخایر، بازخوردها، پیچیدگی، نظارت، اعتماد و رهبری تعیین می‌نمایند. در بررسی‌های انجام‌شده با استفاده از ساختار و سرمایۀ انساتی موجود در روستا می‌توان برخی از مولفه‌های تاب‌آوری را که مغفول مانده‌اند، تقویت نمود و در نهایت به جامعه‌ا‌ی تاب‌آوری در روستای مزار دست پیدا کرد.