الگویابی میانوار در خانه‌های تاریخی گیلان

پژوهش حاضر با هدف تبیین الگوی فضایی »میانوار « در خانه‌های تاریخی گیلان، برای بازخوانی توانایی‌های نهفته آن در پاسخگویی به کارکردهای گوناگون و ازپی‌آن کالبدهای مختلف در گذر زمان بوده‌است. میانوار واسطی است که در میانه دو فضای دیگر، آن‌ها را به‌هم ربط داده و در دسترس یا دیدرس می‌سازد. ازاین‌رو این تبیین می‌تواند الگوهای ویژه‌ای از ساماندهی فضایی در این خانه‌ها را نشان دهد؛ و نقشی که میانوارها در برقراری روابط دیدرسی و دسترسی داشته‌اند را روشن سازد. فرضیه این پژوهش این بوده که میانوارها نقش بنیادی در ساماندهی فضایی خانه‌های سنتی داشته‌اند. گونه پژوهش، تفسیری‌تاریخی است؛ چراکه به کشف و تبیین روابط میانوارِ شماری خانه در گذشته می‌پردازد. دراین‌راستا در آغاز و در گام گردآوری اطلاعات، با روش گردآوری اسنادی و سپس روش مشاهده و پژوهش میدانی بر پایه نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، شماری از خانه تاریخی گیلان از دوره قاجار، پهلوی اول و دوم برگزیده می‌شوند. سپس همه گونه‌های میانوار در آن‌ها شناسایی شده و با رویکردی تحلیلی‌تفسیری در گستره کارکردی‌فضایی ارزیابی می‌شوند. آنگاه در گام داوری، با رویکردی تحلیلی‌قیاسی سه الگوی فضایی میانوار (ایوان، میاندر ورودی و میاندر میانی) بازشناسی شده و روابط کارکردی و از پی آن نقش میانوارها در ساماندهی فضایی خانه تبیین می‌گردد.دستاورد پژوهش این است که ایوان‌ها پرکاربردترین گونه میانوار در خانه‌های تاریخی گیلان بوده‌اند؛ و افزون بر دارا بودن شکل و ویژگی‌های کالبدی ویژه، سهمی مهم در دیدرسی و دسترسی میان اتاق‌ها و فضای بیرون داشته‌اند. در رده پس‌ازآن، دو میانوار دیگر، یعنی میاندر ورودی و میاندر میانی در خانه‌های تاریخی اهمیت داشته‌اند؛ که افزون بر ارتباط مستقیم با هم، با اتاق‌ها و مهمان‌خانه دارای بیشترین روابط بوده‌اند.

Exploring the Patterns of In-Between Spaces in Guilan Historical Houses

The aim of this paper is to explain the spatial patterns of inbetween spaces in Guilan historical houses in order to show their potential capacity in having various functions, and thus different forms, in the course of history. Inbetween spaces are mediators between two other spaces making them accessible or visible for each other. An explanation of their spatial patterns can both reveal the specific spatial arrangement of historical houses and discover their role in creating accessibility and visibility between different spaces. In this paper, the hypothesis was that the inbetween spaces have a fundamental role in the spatial arrangement of Guilan historical houses. Since the research explored and clarified the relationships of inbetween spaces in a number of historical houses, the methodology here is an interpretivehistorical one. In this regard, in the process of gathering data, some of Guilan historical houses were selected within time intervals of Qajar to Pahlavi I and II periods through a purposive nonrandomized sampling technique. These houses were selected from documentary studies, observation, interviews and field study. Then, using an analyticalinterpretive approach, all types of inbetween spaces were identified and evaluated in terms of functionality and spatial arrangement. In the concluding step, three spatial patterns of inbetween spaces (veranda, entrance middoor, and middle middoor) were identified, and their functional relationships and their role in the spatial arrangement of houses, were explained. The findings of this paper revealed that verandas are the most widely used type of inbetween spaces in Guilan historical houses, and in addition to having special formative features, they played an important role in creating accessibility and visibility between rooms and outside space. The next important types of inbetween spaces are entrance middoors and middle middoors. In addition to having a direct connection between each other, they were mostly used to connect other spaces to rooms and guesthouses. This research was able to identify four patterns of spatial arrangement in Guilan historical houses. These patterns are based on three criteria: (1) the existence or nonexistence of an inbetween space, (2) the manner of using the three types of inbetween spaces, and (3) the manner of hierarchizing access to each of them in a way that influenced the spatial arrangement of rooms, guesthouses, and the first floor staircase. It can be said that in all these patterns of spatial arrangement, Verandas have always had a key role in creating accessibility and visibility between spaces. However, in houses with no Veranda as an inbetween space, or with no Veranda at all, the Entrance middoor has replaced it, and the middle middoor, despite its small area, has always performed as a connector between the rooms.