گونه‌شناسی سازمان‌دهی فضایی مسکن بومی سیستان از نظر شکل‌گیری فضای باز و بسته

گونه های مسکن، حاصل روابط میان نیازهای انسان و محیط او می باشد و به‌دلیل روش های گوناگون زندگی انسان و شرایط محیطی، متغیر و پیچیده است و آنچه آن ها را از هم متفاوت می کند نه اجزای تشکیل دهنده گونه، بلکه منطق استقرار و آرایش فضایی اجزا است؛ که بسته به شرایط زمانی، مکانی و شیوه های سکونت تغییر می‌نماید و معرف ویژگی های فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی آن شیوه است. شناخت و پاسداشت ارزش های معماری بومی به ویژه معماری روستایی، ضمن حفاظت از سرمایه های ملی تاریخی کشور، کمک می نماید تا با کشف رازها و حقایق پنهان این معماری، اصول پایدار به‌جای‌مانده از گذشته در کالبد جدید جاری گردد و هویت و اصالت معماری روستایی حفظ شود. همچنین گونه های مسکن بومی، به‌خصوص در مناطق روستایی به‌شدت متاثر از محیط پیرامون خود می باشد؛ بنابراین ورود به بحث گونه شناسی مسکن هر منطقه مستلزم شناخت بستر، مکان و بافت روستایی آن منطقه است. این مقاله منتج از بررسی و مطالعه نمونه های مسکن بومی از 20 روستای منتخب سیستان است که با استفاده از برداشت های میدانی، مشاهده و مطالعه کتابخانه ای تهیه شده و با استفاده از روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی به انجام رسیده‌است؛ بنابراین رویکرد این پژوهش، گونه‌شناسی سازمان‌دهی فضایی مسکن بومی سیستان از نظر شکل‌گیری فضای باز و بسته است و این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که آیا می توان انواع مسکن بومی سیستان را در قالب گونه هایی مشخص با ویژگی های مشابه از نظر شکل گیری فضای باز و بسته دسته بندی کرد؟ نتایج تحقیق نشان داد که منطقه سیستان، دارای شرایط اقلیمی خاص بوده و ساختار معیشتی و اجتماعی حاکم بر آن باعث شده‌است که گونه های منحصربه‌فردی از معماری مسکن در آن شکل گرفته که این گونه ها شامل گونه پایه، خطی، l شکل، u شکل، حیاط مرکزی و کوشکی می باشند. به‌نظر می رسد با توجه به اینکه ساخت‌وسازهای اخیر در مناطق روستایی سیستان با الگوبرداری از مسکن شهری شکل گرفته‌است، شناخت این گونه ها می تواند منجر به احیای مسکن بومی روستایی سیستان گردد.

A Typology of Sistan's Vernacular Housing in Terms of Open and Closed Space Formation

Housing types depend on the relationship between human needs and the environment. They are variable and complex due to humans rsquo; different lifestyles and environmental conditions. What distinguishes them is not the constituent parts; rather, it is the logic of the spatial arrangement of the components, which varies based on the time, place and way of residence and represents the cultural, economic and climatic characteristics of the residence method. Identifying and preserving the heritage of vernacular architecture in general and of rural architecture in particular help us to preserve national historical assets and apply the longestablished principles remaining from the past eras to new physical forms via discovering the mysteries, signs and symbols hidden in these assets. This can also help to preserve the identity and authenticity of vernacular architecture in rural settlements. On the one hand, the study of rural architecture can improve spatial designing based on the characteristics of different regions. On the other hand, it can solve some of the problems related to the fabric of urban and rural settlements and lead to formation of favorable villages. Vernacular housing types, especially in rural areas, are strongly influenced by their surrounding environment. Therefore, discussing the housing typology of each region requires an understanding of the context, location and rural fabric of that region. Typology is one of the most basic scientific steps toward this goal. Proper identification and categorization of the different types of architecture can help better understand, preserve and protect various spaces and find modern and effective designing methods. Developed via field measurements, observations and library research, this article is the result of the study of local housing samples from 20 selected villages in Sistan (located on a low flatland in the southeastern parts of Iran and north of Sistan and Baluchistan Province whose fabric is rich and valuable) using the descriptiveanalytical research methodology. This study sought to classify and introduce the physical characteristics of vernacular housing in Sistan in terms of the formation of open and closed spaces. The results showed that Sistan, situated east of Iran with more than 900 villages and a 5,000year history of permanent settlement from the era of Shahre Sukhteh, has special climatic conditions, and its social and livelihood structure has led to formation of unique housing architecture types. The common houses of Sistan rsquo;s people used to be very simple and rudimentary in the past but the types of these residential abodes have grown more complex and varied throughout time. These types include basal, linear, Lshaped, Ushaped, central courtyard and kiosk. Analyses performed in this research indicated that segregation of the living space and the livestock space is one of the most influential factors for determining the type of rural abodes in Sistan Region. Based on this criterion, the housing types with the highest frequency, i.e. linear, Lshaped and Ushaped, can be grouped into two subcategories: equipped with Dakanche and equipped with Mahtabi. In addition, this research indicated that the central courtyard and kiosk housing types are exclusive to the local chiefs and khans and are known as Sardari houses. Given that recent constructions in the rural areas of Sistan are being modeled after urban housing, promotion of these house types can help revitalize vernacular rural housing in Sistan.