ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی ایران در برابر خطر زلزله

زلزله یکی از مهم‌ترین مخاطرات طبیعی است که هر ساله آسیب‌های فراوانی را برای جوامع انسانی در پی دارد و بعضاً منجر به ایجاد بحران‌ها و فجایع بزرگی می‌شود. ایران به‌علت موقعیت زمین‌شناسی و قرارگیری بر روی کمربند زلزله دارای گسل‌های فعال متعدد و یکی از کشورهای لرزه‌خیز دنیا است و طی دوره‌های مختلف بر اثر وقوع زلزله، محتمل تلفات زیادی شده‌است. در این بین، سکونتگاه‌های روﺳﺘﺎﻳﻲ نیز به‌دلیل شرایط خاص خود مانند تمرکز شدید جمعیتی در برخی از نقاط پرخطر کشور، سطح پایین تکنولوژی و عدم دسترسی به مصالح مقاوم، شخصی‌سازی مساکن و عدم رعایت اصول ایمنی در ساخت‌وسازها، تاسیسات زیربنایی غیراستاندارد، مکانیابی نامناسب و عدم دسترسی به امکانات و خدمات، سطح پایین آموزش و مهارت از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ آسیب‌پذیر در برابر زﻟﺰﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. لذا داشتن شناخت کافی از میزان آسیب‌پذیری بالقوه سکونتگاه‌های روستایی در جهت برنامه‌ریزی و پیشگیری از آسیب‌ها، می‌تواند در فرایند مدیریت بحران بسیار کارآمد باشد. هدف از این پژوهش، ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی ایران در برابر خطر زلزله است. جامعه موردمطالعه شامل تمام سکونتگاه‌های روستایی ایران است. داده‌های مورداستفاده در این مقاله از مرکز آمار ایران سال 1390 گردآوری شده‌است. در این مقاله بعد از مرور ادبیات 12 متغیر در قالب 3 معیار اصلی (جمعیت، نوع مصالح، سن مساکن) برای ارزیابی آسیب‌پذیری استفاده شده‌است. ابتدا پهنه‌بندی خطر زلزله (کم، متوسط، زیاد) براساس مطالعات پیشین، داده‌های موجود و نظر کارشناسان انجام شد. همچنین جهت ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی از سیستم استنتاج فازی با ایجاد پایگاه قواعد دانش‌بنیان و تعریف 594 قاعده در محیط نرم‌افزار matlab استفاده شده‌است و خروجی نهایی با نرم‌افزار arc gis نمایش داده شده‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد حدود 45 درصد جمعیت و مساکن روستایی در پهنه با خطر زیاد زلزله استقرار یافته‌اند. همچنین سکونتگاه‌های روستایی ایران براساس میزان آسیب‌پذیری در برابر زلزله در سه طبقه با آسیب‌پذیری کم، متوسط و زیاد قرار گرفته‌اند که بخش عمده آن‌ها، به عبارتی حدود 70 درصد سکونتگاه‌های روستایی ایران در طبقه با میزان آسیب‌پذیری زیاد قرار می‌گیرند.

Assessing the Vulnerability of Rural Settlements in Iran to Seismic Risk

Earthquake is one of the most important natural hazards that causes great damage to human societies every year and sometimes lead to major crises and disasters. Due to its geological location and locating on the seismic belt, Iran has several active faults and is one of the most seismic countries in the world, and has suffered many losses due to earthquakes during different periods. Meanwhile, rural settlements are the most vulnerable areas to earthquakes as a result of their special conditions such as high population concentration in some highrisk areas of the country, low level of technology and lack of access to durable materials, personalization of housing and noncompliance with safety principles in construction, nonstandard infrastructure, poor location and lack of access to facilities and services and low level of training and skills. Thus, having sufficient knowledge of the possible vulnerability of rural settlements to plan and avoid damage, can be very effective in the crisis management process. The research aims to assess the vulnerability of rural settlements in Iran to seismic risk. The study population includes all rural settlements in Iran. The data used in this paper has been collected from the Statistics Centre of Iran in 2011. In this research, after reviewing the literature, 12 variables in the form of 3 main criteria (population, type of materials, age of houses) have been used to assess vulnerability. First, seismic risk zoning (low, medium, high) was done based on previous studies, available data and expertschr('39') opinions. Then to assess the vulnerability of rural settlements, a fuzzy inference system has been used by creating a database of knowledgebased rules and defining 594 rules in Matlab software environment, and the final output is displayed with Arc GIS software. The results show that about 45% of the population and rural houses are located in areas with high seismic risk. Furthermore, based on the vulnerability to earthquakes, Iranchr('39')s rural settlements are located in three levels with low, medium and high vulnerabilities, most of which, in other words, about 70% of Iranchr('39')s rural settlements are located in the category with high vulnerability.