تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی)

در سال های اخیر، سکونتگاه های روستایی در جریان دگرگونی های مکانی فضایی دچار تحولاتی شده اند که متاثر از نوع و ماهیت جریان ها و روابط فضایی بین آن ها و شهرها (به ویژه کلانشهرها) بوده است. جریان مردم و جریان پول مهم ترین جریان هایی هستند که تحولات روستاهای پیرامونی را سبب شده اند. در بین این تحولات اگر چه بیشتر در ساختار کالبدی بوده ولی ساختارهای اجتماعی اقتصادی را نیز تحت تاثیر قرار داده است . هدف تحقیق حاضر تحلیل روند جریانات فضایی متاثر از تعاملات روستاشهری و دگرگونی کالبدی - فضایی سکونتگاه های روستایی بخش تنکمان شمالی واقع در پیرامون کلانشهر کرج به روش توصیفی تحلیلی می باشد. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، شناختی و به لحاظ نوع داده، کیفی -کمی و به لحاظ زمان مقطعی است. شیوه گردآوری داده نیز از نوع اسنادی - پیمایشی است که تجزیه و تحلیل آن ها با روش توصیفی - تحلیلی، همبستگی انجام شده است. داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته در محدوده مورد مطالعه تکمیل و با بهره گیری از نرم افزار spss و آزمون های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با استفاده از gis نقشه های جریانات ترسیم شده است. نتایج یافته ها نشان دهنده آن است که در فرایند جریانات فضایی، جریان سرمایه از نقش آفرینی بیشتری نسبت به سایر جریان های فضایی برخوردار است. اثربخشی این جریان سرمایه بدون دخالت سرمایه گذاری دولتی و بیشتر توسط بخش خصوصی و روستاییان به منظور کسب سودآوری تحقق یافته است. برایند تمامی جریان های فضایی موجب تغییر در الگوی معماری مساکن، مقاوم سازی و بهبود کیفیت مساکن روستایی همراه با افزایش تعداد واحدهای تجاری، اداری و استقرار کارگاه های صنعتی و خدماتی کوچک است، همچنین تخریب اراضی زراعی، باغی و ایجاد باغ ویلاهای متعدد چشم انداز طبیعی روستاهای دهستان تنکمان شمالی را دگرگون نموده است. نتایج این پژوهش به شرح زیرقابل توجه است: تحول کالبدی - فضایی روستاهای پیرامون شهرها (به ویژه کلانشهر) امری گریزناپذیر است که امروزه در چارچوب مناسبات جدید شبه سرمایه داری در روستاها عینیت فضایی یافته است. تحولات در نظام سکونتگاه های روستایی ارتباط مستقیمی با اندازه آن ها دارد. البته این نتایج به عنوان یک اصل کلی قابل پذیرش نبوده بلکه بعضی از روستاها متوسط و کوچک به دلیل برخورداری از مزیت نسبی بیشتر در تعامل با شهرها از سطح تحولی بالا نیز برخوردار شده اند. روند تحولی سکونتگاه های روستایی صرفاً متاثر از یک نقطه شهری (سکونتی) نیست بلکه می توانند تحت تاثیر چند نقطه شهری باشد. دامنه تعاملات فضایی مهم ترین عامل در این ارتباط است. در ناحیه پژوهش شهر کرج اگرچه به عنوان کلان شهر نسبت به تهران از فاصله کمتری تا سکونتگاه های روستایی از ظرفیت کارکردی بالاتری نسبت به شهر نظرآباد برخوردار است اما نتوانسته تاثیر چندانی بر روی روستاها محدوده داشته باشد.

The Impact Analysis of Spatial Flows on Physio-Spatial Transformation of Peripheral Villages (Case Study: Peripheral Rural Settlements of Karaj Metropolitan, Tankanan Shomali District)

In recent years, rural settlements have undergone changes due to physiospatial changes. The acceleration of these changes has been so much that many villages have undergone structural and physical changes, or sometimes slowly joined the body of cities. There are different spatial flows between the metropolitans and surrounding settlements. These flows have shaped many of the developments in the rural areas. The purpose of this study is to analyse the trend of spatial flows affected by ruralurban interactions and the physiospatial transformation of rural settlements in the northern Tankaman district located around the Karaj metropolitan via the means of descriptiveanalytic methods. Karaj metropolitan area is one of the most important areas of this spatial transformation a space where the focus of capital, industries, facilities and services has brought about its physical and functional growth. Such rapid growth and the ruling trends, from the physiospatial perspective have implications such as comprehensive transformations in the construction and fabrication of peripheral villages, in particular in the pattern of housing, deformation for communication access, landuse change, severe service shortages, Inappropriate access and ... in peripheral villages.The present study is a quantitative, functional and survey based in data gathering, which questionnaires and interview methods were used to collect data and information. According to the statistics of 1390, the total of ten villages in North Tankaman were selected. The ten villages have a total population of 11,509. Of these, 372 people were selected as the sample size using the Cochran formula. To determine the reliability of the questionnaire, Cronbach's alpha coefficient was used. The calculation of this amount was 0.80 for the authorities. The variables of the indicators were designed in the form of a questionnaire and provided to the rural population. To analyze and deduce, depending on the research objectives and the type of data available, descriptive statistics were used such as frequency and percentage and GIS software.The results of the findings of the housing developments in the study area show that the overall average of the Likert spectrum for the increase in the number of residential units with the Urban Architecture model is 3.68, which is the most significant, reflecting the change in the pattern of rural housing architecture in the northern Takaman district, which is like other rural areas of the country. The change in the pattern of rural housing architecture and its similarity to urban housing pattern has been considered by most of its appearances and has grown more than other indicators such as resistance and improving the quality of housing. Part of livelihood units are assigned to commercial units, and some residential units are also allocated to livelihoods units. Analysis of the results of Pearson correlation test for research variables shows that there is a positive and direct relationship between ruralurban spatial interactions and physiospatial transformation indices, in which all correlations are strong.The physiospatial system, as one of the sub regions of rural spaces, is not only influenced by the internal factors of this system but is also influenced by its external (external) elements along with other subsystems in transition. Among the external environmental factors, the system of cities and the type of their spatial interactions with rural areas is one of the most important factors influencing rural development, especially the physiospatial system. The research findings have shown that the evolution of the physiospatial system of the studied villages under its systems has been strongly underway. These developments, some of which have positive aspects and some also negatively, have had implications for the villages. Among the influencing factors, the type, form and scope of interactions of villages with peripheral cities has played a significant role in this development. The flow of goods and services, capital, along with the flow of people, which has a oneway and sometimes twoway structure (in line of providing the interests of the cities), has provided the basis for this transformation.