تعیین شاخص های تحمل به خشکی تعدادی از ژنوتیپ های منتخب برنج تحت تنش خشکی در مرحله گلدهی

ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ چالش مهم در ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، معهذا ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و معرفی ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎی متحمل ﺑﻪ ﺗﻨﺶ خشکی ﯾﮑﯽ از راهﮐﺎرﻫﺎی ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎی ﻣﺘﺤﻤﻞ و ﺣﺴﺎس ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در مرحله گلدهی در شرایط مزرعه ای ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺗﺤﻤﻞ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ، آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﺎ 15 ژﻧﻮﺗﯿﭗ ﺑﺮﻧﺞ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﺑﻠﻮکﻫﺎی ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺗﮑﺮار در دو ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ (ﻏﺮﻗﺎب) و ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در ﺳﺎل زراﻋﯽ 1397 در دو منطقه عباس آباد و کتالم اﺟﺮا ﮔﺮدﯾﺪ. برای ارزیابی میزان حساسیت یا تحمل ژنوتیپ ها به تنش خشکی، عملکرد ژنوتیپ ها در شرایط بدون تنش (yp) و تنش خشکی (ys) و میانگین عملکرد کلیه ژنوتیپ ها در شرایط بدون تنش () و تنش ()، شاخص های تحمل تنش، میانگین حسابی (mp)، میانگین هندسی (gmp)، میانگین هارمونیک (hm)، تحمل (tol)، تحمل به تنش (sti)، شاخص پایداری عملکرد (ysi)، شاخص عملکرد (yi) و حساسیت به تنش (ssi) مورد ارزیابی قرار گرفتند. از میان ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎی مورد مطالعه ژنوتیپ های شصتک (54.62) و علی کاظمی (46.92) ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار را ﺑﺮای شاخص  hmﻧﺸﺎن دادﻧﺪ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺷﺎﺧﺺ mp و gmp، ژنوتیپ های شصتک (61.04) و سنگ طارم (3.15) و بر ﻣﺒﻨﺎی شاخص sti ﺑه ترتیب ژنوتیپ های شصتک (1.54) و علی کاظمی (1.08) برتر بودند. ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ حساسیت به تنش (ssi) و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار شاخص پایداری عملکرد (ysi) ﺑﺎ روﻧﺪ رﺗﺒﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮای ژنوتیپ های شیرودی (0.32) و خزر (0.76) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ. ﻋﻤﻠﮑﺮد در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻨﺶ (ys) ارﺗﺒﺎط ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽداری ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺗﻨﺶ به جز شاخص های تحمل (tol) و میانگین هندسی (gmp) ﻧﺸﺎن داد. تجزیه کلاستر بر اساس 10 شاخص مورد مطالعه در شرایط تنش خشکی باعث تشکیل 2 گروه گردید. بر اساس نتایج تجزیه به مولفه های اصلی، دو مولفه اول بیش از 92.6 درصد از اطلاعات کل را شامل شدند. مولفه اول 58.76 درصد تغییرات کل را توجیه کرد. با توجه به شاخص تحمل خشکی ژنوتیپ های شصتک، علی کاظمی و سنگ طارم نظر به دارا بودن بیشترین میزان عملکرد در هر دو شرایط محیطی و داشتن شاخص تحمل به تنش بالا به عنوان ژنوتیپ های متحمل پیشنهاد می شوند.

Determination of Drought Tolerance Indices of some Selected Rice Genotypes under Drought Stress at Flowering Stage

Drought stress, as an important constraint to reduce crop yields in Iran. To identify rice genotypes tolerant and sensitive to drought stress during flowering 15 genotypes were studied under two environments (stressed and non–stressed conditions) in a randomized complete block design with three replications at Abbas Abad and Katalom regions during 2018 growing season. To evaluate the susceptibility or tolerance of genotypes to drought stress, traits like yield under nonstress (Yp) and drought stress (Ys) and average yield of all genotypes under stress and nonstress (Ȳs), stress tolerance indicators, arithmetic mean (MP), geometric mean (GMP), harmonic mean (HM), tolerance (TOL), stress tolerance (STI), yield index (YSI), yield index (YI) and sensitivity to stress (SSI) were evaluated. Among the genotypes under study, sixty (54.62) and Ali Kazemi (46.92) showed the highest values for HM index. Shastack based on MP and GMP, shastack (61.04) and Tarom genotype (3.15) and STI index with similar trend to shastack (1.54) and Ali Kazemi (1.08) genotypes, respectively. Stress sensitivity (SSI) and yield stability index (YSI) values were similar for both genotypes of Shirudi (0.32) and Caspian (0.76). Cluster analysis based on 10 indices under drought stress resulted in two groups. Based on the results of principal component analysis, the first two components accounted for more than 92.6% of total information. The first component explained 58.76% of the total variation. According to the drought tolerance index of Shastak, Ali Kazemi and Sang Tarom genotypes are recommended as tolerant genotypes having the highest yield in both environmental conditions and having high stress tolerance index.