اسناد و دفترهای مالیاتی در ایران در قرون میانه

مالیات‌ها و ساختار اجرایی مرتبط با آنها و از آن میان ثبت و نگاهداری اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی و مالیاتی، از موضوعات مهم در بررسی تاریخ اقتصادی ایران در قرون میانه است. اطلاعات مالی در اسناد ویژه‌ای ثبت می‌شد و بررسی و دسته‌بندی این اسناد گام نخست در شناسایی روندهای اجرایی ساختار مالیاتی و امور حسابداری آن است. همچنین اصطلاحات و اسناد مالیاتی در شمار معدودی از متن‌های تاریخی و دیوانی تا پیش از قرن دهم قمری (پانزدهم میلادی) توصیف شده است. با آنکه دربارۀ مالیات‌ها پژوهش‌های چندی انجام شده است، اما دربارۀ اسناد و مدارک مالیاتی پژوهش مستقلی در دست نیست. این پژوهش با استفاده از روش تبیین در تحقیق تاریخی، کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد که اسناد و دفترهای مالیاتی در دستگاه دیوانسالاری ایران در قرون میانه از چه ساختاری برخوردار بوده‌اند؟ دستاورد تحقیق، نشان می‌دهد که اسناد بر مبنای ارتباط پیشینی و پسینی با رویدادهای مالیاتی بر دو دستۀ کلی سندهای مرجع و سندهای جاری قابل تقسیم هستند؛ سندهای مرجع، شامل اسناد بودجه و دفاتر آماری است که به عنوان مرجعی برای انجام فعالیت‌های مالیاتی استفاده می‌شدند. سندهای جاری دفترها و گزارش‌های متعددی را دربرمی‌گرفتند که به ثبت و طبقه‌بندی و تلخیص رویدادهای مالی و نتایج حاصل از آنها اختصاص داشتند.